موزه سنجش تبریز، بازدید از جذاب‌ترین ابزارهای انسانی

تبریز به خاطر موقعیت جغرافیایی خود ارتباط سریع‌تری با فناوری‌های مدرن برقرار کرده است. در واقع تبریز دروازه‌ای بوده که تجهیزات روز دنیا از اروپا و روسیه، به آن وارد و در ایران عرضه شده است. به همین دلیل، تبریز در تاریخ علم و فناوری ایران، در بسیاری زمینه‌ها «اولین» بوده است. موزه سنجش تبریز که در یکی از خانه‌های قدیمی این شهر به وجود آمده، محلی برای نمایش ابزار سنجش و اندازه‌گیری در روزگار گذشته به شمار می‌آید. برخی از این ابزار، مانند نخستین ساعت‌های اروپایی واردشده به ایران، برای نخستین بار در تبریز مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

خانه سلماسی و تبدیل آن به موزه سنجش

موزه سنجش تبریز در خانه‌ای قدیمی به نام «خانه سلماسی» قرار دارد. این خانه در اوسط دوره قاجار و در سال 1874 میلادی (1253 خورشیدی) ساخته شده است. خانه در محله مقصودی واقع است، محله‌ای قدیمی در میانه شهر تبریز که بناهای تاریخی زیادی در آن دیده می‌شود. همسایگی خانه سلماسی با عمارت شهرداری که عمارت میدان ساعت نیز نامیده می‌شود، جالب توجه است. بر بالای این برج که بیش از 30 متر ارتفاع دارد، یک ساعت بزرگ نصب شده است. این ساعت چهار صفحه دارد تا همه مردم بتوانند از چهار جهت، زمان را ببینند. این ساعت هر 15 دقیقه زنگ می‌خورد و زمان را به مردم شهر اعلام می‌کند.

خانه سلماسی در سال 1995 میلادی (1374 خورشیدی) مورد بازسازی قرار گرفت و پس از شش سال به موزه سنجش تبدیل شد. موزه در سه قسمت غربی، شرقی و شمالی خانه سلماسی به بهره‌برداری رسیده و مجموع مساحت آن 875 متر مربع است.

قسمت‌های مختلف موزه سنجش تبریز

اهمیت سنجش و اندازه‌گیری به حدی است که زندگی انسان به آن گره خورده است. از این رو از گذشته‌های دور، انسان به ساخت ابزاری برای سنجش روی آورده است. این ابزار گاهی باید به حدی دقیق می‌بود که به کوچک‌ترین اختلاف وزن یا اختلاف دما حساسیت نشان می‌داد. به همین دلیل علم اندازه‌گیری یکی از دقیق‌ترین علم‌های گذشته‌های دور بود و در ساخت ابزار مورد استفاده در آن، علم روز زمان به کار گرفته می‌شد.

تالارهای اصلی

در تالار اول، ابزار مقیاس زمان به نمایش درآمده است. اسطرلاب مسطح و کره نجومی برنجی متعلق به دوره قاجار (قرن نوزدهم) از جمله این اشیا به شمار می‌رود. ابزار به نمایش‌درآمده در این بخش از موزه برای حل مسائل نجومی، محاسبه تقویم، شناسایی فاصله زمین و خورشید و سیارات، تعیین وقت ماه‌گرفتگی و خورشیدگرفتگی، شناسایی اوقات شرعی، شناسایی جهت‌های اصلی و فرعی و تعیین سمت قبله و تعیین روزهای آفتابی و بارانی هفته و ماه پیش رو، مورد استفاده قرار می‌گرفت.

تالار دوم، به ابزار مورد استفاده در رصدهای آسمانی تعلق دارد. در این بخش چندین تلسکوپ که از کشورهایی همچون فرانسه به ایران وارد شده به نمایش درآمده است. همچنین تابلوهایی حاوی اطلاعات علمی و تاریخی درباره ابزارهای تاریخی سنجش سماوی، در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده شده است.

سه تالار دیگر مجموعه، به نمایش ساعت‌هایی اختصاص دارد که بیشتر آن‌ها در آلمان، فرانسه و سوئیس ساخته شده‌اند. این ساعت‌ها از جنس مفرغ و برنز هستند و روی آن‌ها روکش طلا یا چوب کشیده شده است. برخی از ساعت‌ها نیز تزئیناتی از میناکاری و سرامیک دارند. قدمت برخی ساعت‌های به نمایش گذاشته شده، به بیش از 200 سال می‌رسد.

زیرزمین موزه سنجش تبریز

در زیرزمین ابزارهای نوین سنجش به نمایش درآمده است. ترازوهای ظریف زرگری، ترازوهای چدنی رومیزی روسی که برای توزین خوار و بار مورد استفاده قرار می‌گرفت، ترازوهای طبی آزمایشگاهی، ترازوی نوزادان، ترازوی توزین ابریشم، ترازوهای فولادی در اندازه‌های مختلف، قپان‌های بزرگ که برای سنجش وزن کالاهای سنگین و حجیم کاربرد داشت، سنگ‌های وزنه که در ترازو مورد استفاده قرار می‌گرفت، ترازوهای عقربه‌ای، پیمانه‌های مربوط به مایعات و فرآورده‌های نفتی، پمپ‌بنزین دستی و ابزار مختلف مورد استفاده در مشاغلی همچون بقالی، بزازی و علافی، اشیای متنوع و جالبی است که در زیرزمین امکان مشاهده آن وجود دارد.

قسمت غربی موزه سنجش تبریز

در بخش غربی موزه که در گذشته محل استراحت اهالی منزل در فصل بهار بوده، ابزارهای تخصصی هواشناسی و زمین‌شناسی به نمایش درآمده است. دماسنج‌های مختلف، باران‌سنج، خط‌کش و گونیا، پرگار، درون‌سنج و برون‌سنج، قطب‌نما و برخی ابزار فرعی سنجش، همچون روغن‌سنج، آب‌سنج و دور موتور سنج اتومبیل، مترهای تاشو و نخستین نسل ماشین‌حساب در این بخش وجود دارد.

یکی از اشیای جالب موجود در موزه، فسیل درختی چهار میلیون ساله است که در حیاط موزه قرار گرفته است. این فسیل چند سال پیش در دشت مغان کشف و در موزه قرار داده شد. کارشناسان معتقدند این درخت در دوره آخر زمین‌شناسی (پلیوسن سنوزوئیک) رشد کرده و پس از مدفون شدن، به سنگ سیلیسی تبدیل شده است.