موزه زیلو و سفال، نمایشگاه هویت شهر کویری میبد

موزه‌ها

شهر میبد که به عنوان یکی از شهرهای کویری استان یزد شناخته می‌شود، به زیلو و سفالش مشهور است. به همین خاطر امروزه در محل کاروانسرای شاه‌عباسی این شهر، موزه‌ای با عنوان موزه زیلو و سفال میبد به وجود آمده تا دو هنرصنعت اصلی این شهر به همگان معرفی شود.

میبد کجاست؟

میبد شهری در شمال استان یزد است و بر اساس برخی شواهد، به عنوان یکی از نخستین مناطق یکجانشینی در مرکز ایران معرفی شده است. نارین قلعه میبد یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شود. میبد از نظر تاریخی، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و در حال حاضر دومین شهر تجاری استان یزد شناخته می‌شود.

این شهر کویری با اقلیمی گرم و خشک، در بخش میانی دشت رسوبی یزد قرار دارد. وجود رشته‌کوه‌هایی در حاشیه این دشت، موجب شده رطوبت به داخل آن نفوذ نکند و شدت خشکی آن اضافه شود.

میبد که امروزه بیش از 25 درصد سرامیک و کاشی ایران را تولید می‌کند، در سال 2018 م. به عنوان شهر جهانی زیلو معرفی شد.

کاروانسرای میبد

بر اساس آن چه در کتاب‌های تاریخی آمده، کاروانسرای میبد را فردی به نام میرزا محمدامین فرزند خواجه محمدعلی یزدی ساخته است. این بنا در دوره خود به عنوان محلی برای عبور و مرور کاروان‌ها و نظارت بر امنیت راه‌ها محسوب می‌شد.

کاروانسرای شاه‌عباسی میبد

در نزدیکی کاروانسرا آب‌انباری قرار دارد که روی کتیبه آن تاریخ 1070 (هجری قمری) معادل 1659 میلادی دیده می‌شود. بنابراین کاروانسرا، با توجه به برخورداری از طراحی و اجرایی مشابه آب‌انبار، همان طور که نامش هم نشان می‌دهد، در دوره حکومت صفویه بنا شده است. با این حال شکل بنا به شیوه معماری عهد قاجار (قرن هجدهم) شباهت دارد و برخی کارشناسان را به این باور رسانده که احتمالا کاروانسرا روی خرابه‌های بنایی قدیمی‌تر بنا شده است. کاروانسرای میبد در سال 2000 م. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری کاروانسرای شاه‌عباسی میبد

پیرامون کاروانسرا، آب‌انبار، چاپارخانه و یخچال مشاهده می‌شود. داخل کاروانسرا حیاطی چهارگوش وجود دارد که بر گرد آن، ایوان‌های کوچک و حجره‌هایی قرار گرفته است. این حجره به شیوه چهار ایوانه ساخته شده است. فضای سرپوشیده، حوضخانه، مهتابی، چهار هشتی زیبا و 100 اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان، دیگر بخش‌هایی است که دسترسی به آن از حیاط ممکن است.

24 حجره از مجموع 100 حجره، در فضای بیرونی بنا مورد استفاده قرار می‌گرفت. حوضچه و مهتابی هشت‌گوشی در میانه حیاط واقع شده که آب قنات در آن جریان دارد.

مهتابی میانه حیاط کاروانسرای شاه‌عباسی میبد

آب‌انبار کاروانسرا یک آب‌انبار بزرگ چهار بادگیری است و گنبد آجری آن چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. ورودی کاروانسرا در بخش شمالی آن واقع شده و روبروی سر در آب‌انبار قرار گرفته است. یک در چوبی بزرگ، ورودی کاروانسرا را از فضای بیرونی جدا می‌کند. برای تامین امنیت کاروانسرا، در دو طرف ورودی دو برج دیده‌بانی ایجاد شده است.

چاپارخانه در غرب کاروانسرا، همسایه آن شده است. این مکان به عنوان مرکز تحویل و نگهداری امانات دولتی و نامه‌های محرمانه و تیمار اسب‌ها و پیک‌های تازه‌نفسی که برای ارسال اسناد و نامه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، محسوب می‌شد. در حد فاصل چاپارخانه و کاروانسرای شاه‌عباسی، اصطبل‌هایی ساخته شده که برای نگهداری چارپایان کاربرد داشته است.

موزه زیلو و سفال میبد

در سالن شرقی کاروانسرای میبد، از سال 2002 م. موزه‌ای برای معرفی زیلو و سفال میبد، به عنوان دو هنر مهم این شهر به وجود آمده است. این موزه تنها موزه تخصصی زیلو در ایران به شمار می‌رود و در دو بخش زیلوهای قدیمی و زیلوهای جدید، آثاری را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده است.

تعداد زیلوهای موجود در این موزه، به 50 تخته می‌رسد که قدیمی‌ترین آن‌ها به سال 1405 م. بافته شده است. این زیلو را فردی به نام علی بید ابن حاجی میبدی، در سه رنگ آبی، سفید و قرمز بافته است.

سقف هشتی ورودی کاروانسرای شاه‌عباسی میبد

موزه سفال نیز در هشتی انتهای سالن موزه زیلو قرار دارد و اشیای آن به دو دسته ظروف کواره (سفال) و ظروف سرامیکی تقسیم شده است. در این بخش از موزه زیلو و سفال میبد، بیشتر اشیا مربوط به دوره معاصر است و قدمتی حدود 100 سال دارد. استفاده از نقوش خاصی که امروز کمتر در این دست‌ساخته‌ها دیده می‌شود، این سفال‌ها را از نمونه‌های امروزی متمایز کرده است.