موزه دکتر حسابی، آشنایی با دانشمند بزرگ معاصر ایران

شخصیت‌های بزرگ، آنان که خدمتی گران‌بها به جامعه خود کرده‌اند، تا ابد نزد مردم به بزرگی یاد می‌شوند. «محمود حسابی» یکی از همین افراد است که در میان مردم ایران، به عنوان نابغه‌ای بی‌نظیر شناخته می‌شود. وی توانست در دوره‌ای که به علوم دانشگاهی چندان توجهی نمی‌شد، تعلیم شاخه‌هایی از علوم روز را در ایران آغاز کند و متخصصانی پرورش دهد که در آینده علمی ایران تحولات بسیاری آفریدند. «موزه دکتر حسابی» برای پاسداشت این دانشمند بزرگ تاسیس شده است.

دکتر حسابی که بود؟

سید محمود حسابی در فوریه 1903 میلادی (اسفند 1281 خورشیدی) در تهران به دنیا آمد. پدر او شغل دولتی داشت و پدربزرگش در دوره قاجاریه (اواخر قرن نوزدهم) به عنوان وزیر مالیه فعالیت کرده بود. به خاطر شغل پدر، محمود در چهار سالگی همراه خانواده عازم بیروت شد و نخستین سال‌های تحصیل خود را در مدرسه کشیش‌های فرانسوی گذراند؛ همزمان ادبیات فارسی و قرآن را نزد مادر خود فرا گرفت. با شروع جنگ جهانی اول، علی‌رغم تعطیلی مدارس، محمود به درس‌خواندن ادامه داد و در نهایت از دانشکده فرانسوی مهندسی بیروت فارغ‌التحصیل شد و توانست در حوزه نقشه‌کشی و راه‌سازی شغلی برای امرار معاش خود و خانواده‌اش دست و پا کند. مدتی بعد در دانشگاه سوربن فرانسه در رشته فیزیک پذیرفته شد و در 1927 میلادی (1306 خورشیدی)، در حالی که تنها 25 سال سن داشت از رساله فیزیک خود با عنوان «حساسیت سلول‌های فوتوالکتریک» دفاع کرد. حسابی علاوه بر دکترای فیزیک در رشته‌های مهندسی راه و ساختمان و مهندسی معدن مدرک لیسانس گرفت.

محمود حسابی در طول حیات علمی خود پژوهش‌های بسیاری را در فیزیک نظری انجام داد و نظریه‌ای را تحت عنوان «بی‌نهایت بودن ذرات» ارائه کرد. خدمات علمی او به ایران نیز بسیار برجسته است. از این میان، تاسیس دانشگاه تهران (1934 میلادی/ 1313 خورشیدی) را می‌توان از همه برجسته‌تر دانست. حسابی پایه‌گذار فیزیک نظری در ایران شمرده می‌شود و به همین دلیل به «پدر فیزیک نوین ایران» مشهور است. وی همچنین به عنوان سناتور مجلس و وزیر فرهنگ (1951 تا 1952 میلادی/ 1330 تا 1331 خورشیدی) فعالیت کرده است. حسابی در سپتامبر 1992 میلادی (شهریور 1371 خورشیدی) در ژنو درگذشت و در شهر تفرش، زادگاه پدری‌اش به خاک سپرده شد. دکتر حسابی حتی در آخرین لحظات عمر از آموختن دست بر نمی‌داشت. می‌گویند زمانی که وفات یافت، کتابچه‌ای از آثار توماس مان را در جیب لباسش یافتند که آن را برای تقویت زبان آلمانی می‌خواند.

موزه دکتر حسابی، تاسیس و ویژگی‌ها

پس از مرگ محمود حسابی، خانه او به موزه تبدیل شد و «موزه دکتر حسابی» نام گرفت. بنیاد دکتر حسابی نیز در این محل قرار دارد. این خانه در دهه 1920 میلادی (1310 خورشیدی) بنا نهاده شده و امروزه در خیابان تجریش، خیابان مقصود بیگ (دربندی)، چهارراه حسابی، خیابان حسابی واقع است.

پیش از ورود به موزه، این بیت سعدی بر سر در خانه دیده می‌شود: «به جان زنده‌دلان سعدیا که ملک وجود/ نیارزد آن که دلی را ز خود بیازاری». فضای موزه سرسبز و بسیار صمیمی و دل‌انگیز است و حال و هوای تفرش، سرزمین پدری دکتر حسابی را به یاد می‌آورد. در میانه حیاط منزل حوضی نسبتا بزرگ وجود دارد که لطافت فضا را دو چندان می‌کند. بخش بزرگی از این حیاط به یک گلخانه تبدیل شده است که گیاهانی از هر گوشه جهان در آن قابل مشاهده است. ایجاد این گلخانه بی‌ارتباط با منش و رفتار دکتر حسابی نیست، زیرا وی هر جا به مسافرت می‌رفت، از آن جا درخت و گلدانی با خود می‌آورد. در مواردی که چنین کاری برایش مقدور نبود، یک تابلوی نقاشی یا شیء زینتی را به عنوان سوغات بر می‌گزید تا لااقل تصویر یا وسیله‌ای را که از طبیعت اثری در خود دارد همراه آورده باشد. در طبقه دوم حیاط بخشی برای نگهداری پرندگان تعبیه شده است.

وسایل شخصی، مدارک علمی، نشان‌ها و تقدیرنامه‌ها و شماری از تصاویر قدیمی دکتر حسابی در این موزه به نمایش گذاشته شده است. برخی از وسایلی که در این خانه دیده می‌شود، ابزارهای خراب و ازکارافتاده‌ای است که دکتر حسابی در زمان حیات خود آن‌ها را تعمیر کرده و مجددا مورد استفاده قرار داده است. اتاق کار دکتر حسابی در دوره‌ای هر جمعه میزبان شخصیت‌های بزرگ علمی و سیاسی ایران‌زمین بود. این اتاق امروزه با تصاویری از دکتر حسابی تزئین شده است. کتاب‌های دکتر حسابی نیز در این خانه نگهداری می‌شود. این مجموعه را باید کتابخانه‌ای تخصصی در رشته‌های مورد علاقه حسابی به شمار آورد.

نشان جهانی بنیاد دکتر حسابی