موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه، مجموعه‌ای از سنگ قبرهای تاریخی

مقبره آقالار امروزه به عنوان موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه شناخته می‌شود. کاوش‌هایی که تابستان 2021 میلادی (1400 خورشیدی) در محوطه مقبره صورت گرفت، به کشف گورهایی از دوره‌های مختلف اسلامی منجر شد. بدین ترتیب باید این مقبره را یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های دوره اسلامی در شهر مراغه دانست. مقبره آقالار در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مراغه، شهری زیبا و تاریخی

مراغه یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی است که به خاطر برخورداری از طبیعتی زیبا و آثار تاریخی ارزشمند، مورد توجه گردشگران است. این شهر در دوره‌هایی از تاریخ، پایتخت ایران بود و به همین خاطر، آثار ارزشمندی از جمله رصدخانه مراغه در آن احداث شد. این رصدخانه در دوران خود یک مرکز علمی بسیار مهم بود و دانشمندان و دانشجویانی از نقاط مختلف سرزمین‌های متمدن آن روز، در آن گرد می‌آمدند.

تاریخچه موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه

موزه در محل مقبره آقالار قرار دارد. این مقبره به عنوان یادبودی برای «میرفتاح موسوی» در سال 1761 میلادی (1175 هجری قمری) بنا شده است، هر چند به عقیده کارشناسان، باید ریشه آن را به دوره زندیه مربوط دانست. وی شاعر و عارفی به‌نام در دوره زندیه (نیمه دوم قرن هجدهم) بود. بنا پس از مدتی، در سال 1831 میلادی (1247 هجری قمری) توسط فردی به نام «حاج عباسعلی بنایی» مورد مرمت قرار گرفت. وی پس از مرگش در همین مقبره مدفون شده است. با وجود این مرمت، تا حدود سه دهه پیش، بنا به فراموشی سپرده و بخش‌های زیادی از آن دچار خرابی شده بود. پس از چند فصل مرمت و کاوش در فاصله سال‌های 1996 تا 2002 میلادی (1375 تا 1381 خورشیدی)، مقبره به موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه تبدیل شد.

دلیل نامگذاری و ویژگی‌های موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه

دلیل نامگذاری این مقبره به «آقالار»، دفن شدن برخی افراد صاحب نفوذ و سرشناس مراغه در آن بوده است. شاهزاده میرزا متخلص به «مجنون علیشاه»، شاعر مشهور مراغه‌ای از جمله این افراد محسوب می‌شود. مشهورترین مزار این مقبره آرامگاه سالار یحیی‌پور است. وی فرماندار مراغه بود و در سال 1945 میلادی (1324 خورشیدی) به دست افرادی ناشناس، ترور شد. بنای یادبود سالار یحیی‌پور در سال 1953 میلادی (1332 خورشیدی) ساخته شده است. پلان این مقبره به صورت مربعی با اضلاع 16 متری است و دیوارهایی دارد که ارتفاع‌شان به پنج متر می‌رسد. گنبد مرکزی بنا روی چهار ستون استوار شده است. ورودی بنا در شمال آن قرار دارد و اضلاع مختلف، به صورت قرینه نورگیرهایی دارند.

آثار موجود در موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه

دلیل اصلی شکل‌گیری این موزه، حفاظت از سنگ‌نوشته‌ها و کتیبه‌های تاریخی موجود در این گورستان بود. عمده آثار موزه، سنگ قبرهایی مرمرین و نفیس است که در طول چند قرن، در این گورستان نصب شده است. این سنگ‌‌ها از انواع گهواره‌ای، صندوقی و تخت است و برخی از آن‌ها، به مناطق اطراف مراغه مربوط می‌شود. از نظر ارزش تاریخی، مهم‌ترین اثر موزه «سنگ صلوات» نام دارد که به صورت دو تکه ساخته شده و یک قوس جناغی را تشکیل می‌دهد. روی این اثر، عباراتی به خط نسخ نوشته شده است. با توجه به تزئینات کنگره‌ای حاشیه متن، به نظر می‌رسد این سنگ، به عنوان سر در ورودی یک بنا، به احتمال زیاد زورخانه، به وجود آمده باشد. تنوع سنگ‌ قبرهای موزه، بیانگر تنوع فرهنگی و هنری دوره‌های مختلف است.