موزه ادب و عرفان اهر، نمایشگاهی از برخی جلوه‌های فرهنگ ایرانی

تمدن‌ها و فرهنگ‌های اصیل، در طول حیات خود گنجینه‌های فراوانی بر جا می‌گذارند که صرفا به آثار تاریخی منحصر نیست. سرمایه‌های فرهنگی تمدن‌ها، چه بسا از بناها و آثار باستانی آن، باارزش‌تر و زیباتر باشد، ولی به دلیل آن که عمدتا در متن زندگی اهالی یک فرهنگ قرار دارد و ملموس و قابل مشاهده نیست، گاهی مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. در دهه‌های اخیر، در سراسر جهان موزه‌هایی برای نمایش آثار فرهنگی و نمایش نمودهای این گنجینه‌های ناملموس به وجود آمده است. در ایران نیز با توجه به تمدن چند هزار ساله و فرهنگ اصیل این سرزمین، نیاز به چنین موزه‌هایی محسوس است. در بین موزه‌های ایران، موزه ادب و عرفان اهر، یکی از موزه‌های تخصصی در زمینه فرهنگی است که با نمایش گنجینه‌هایی باشکوه و فاخر از تمدن ایران‌زمین، علاوه بر حفظ آن‌ها، گردشگران را با فرهنگ این سرزمین آشنا می‌کند.

تاریخچه و ویژگی‌های موزه ادب و عرفان اهر

موزه ادب و عرفان اهر در سال 1995 میلادی (1374 خورشیدی) تاسیس شده است. در این موزه سه سالن برای نمایش گنجینه‌های فرهنگی ایران وجود دارد. اشیای این موزه به دوره تاریخی قرن سیزدهم تا بیستم میلادی متعلق است. قرآن‌های خطی دوره‌های صفویه (قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی) و قاجاریه (قرن نوزدهم میلادی)، کتیبه پارچه‌ای مزین به آیات قرآن، در پاشنه‌دار قدیمی مربوط به بقعه یک امامزاده، سجاده، جانماز، مهر، قبله‌نما، تابلوهای مربوط به دوره قاجاریه و متن خوش‌نویسی‌شده ادعیه اسلامی، از جمله اشیای به نمایش درآمده در این موزه محسوب می‌شود.

موزه ادب و عرفان اهر در کجا قرار دارد؟

این موزه در شهر اهر و بخش شمالی بقعه شیخ شهاب‌الدین محمود اهری به وجود آمده است. شیخ شهاب‌الدین محمود اهری، فرزند احمد اهری، در 28 نوامبر 1184 میلادی (نیمه شعبان 580 هجری قمری) به دنیا آمد. وی پس از فراگرفتن مقدمات علوم اسلامی در زادگاه خود، به بغداد رفت و پس از کسب درجات عالی، برای تبلیغ دین و ارشاد مردم به اهر بازگشت. «عشق‌نامه» اثری مکتوب از این عارف ایرانی است که عقاید عرفانی او را در بر دارد. شهاب‌الدین اهری در سال 1267 میلادی (665 هجری قمری) در اهر وفات یافت و در صحن خانقاهش به خاک سپرده شد.

اهر چهارمین شهر پر جمعیت استان آذربایجان شرقی است که به خاطر آب و هوای خود، یکی از مقاصد اصلی گردشگران استان به شمار می‌رود. اهر با حدود 1360 متر ارتفاع از سطح دریا، سالانه بین 310 تا 450 میلی‌متر بارندگی دارد. عبور رودهای پرتعداد از این منطقه، چشم‌اندازهای بی‌نظیری در آن به وجود آورده است. از بین این رودها، «کیچیک‌چای»، «اهرچای» و «رنگول‌چای» مشهورتر از بقیه هستند. در کنار جاذبه‌های طبیعی، این شهر به خاطر پیشینه تاریخی خود، جاذبه‌های تاریخی بسیاری نیز دارد که شاید این بقعه، معروف‌ترین آن‌ها باشد.

بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری شامل خانقاه، مسجد، ایوان بلند، مناره و چندین غرفه است. تاریخ دقیق ساخت این بنا مشخص نیست، ولی به نظر می‌رسد پیش از وفات شیخ شهاب‌الدین اهری، بنا شده است. البته برخی کارشناسان این بنا را به دوره صفویان (قرن شانزدهم میلادی) مربوط می‌دانند. فضای بزرگی که زیر گنبد قرار دارد، به عنوان خانقاه شناخته می‌‌شود. خانقاه محل زندگی، آموزش و گردهمایی صوفیان بوده است. معمولا پیر و مرشد هر فرقه، در خانقاه ساکن و پس از مرگ در همان جا دفن می‌شد تا مقبره‌اش، محلی برای تجمع دوباره پیروان و مریدان او باشد. این قسمت از مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری، مربعی به اضلاع 11 متر و دیوارهایی به ضخامت 1.3 متر است. مسجد نیز در شرق بقعه واقع است و گچ‌بری‌ها و نقاشی‌هایی برای تزئین آن به کار رفته است. البته فضای داخلی این خانقاه نسبتا ساده است و مانند نمونه‌های مشابه، تزئینات چندانی در آن دیده نمی‌شود. پیشتر حصاری خشتی محدوده‌ای 11 هکتاری شامل این بقعه را در بر گرفته بود. بیشتر این حصار امروزه به دلیل گسترش شهر و ساختمان‌سازی، تخریب شده، با این حال بقایای موجود نشان می‌دهد دیوار آن ارتفاعی بالغ بر شش متر داشته است.