تئاتر شهر، بزرگ‌ترین مجموعه هنرهای نمایشی در ایران

«تئاتر شهر» در یکی از پرترددترین مناطق تهران، در تقاطع خیابان آزادی، شاهراه ارتباطی شرق و غرب با خیابان ولیعصر، شاهراه ارتباطی شمال و جنوب شهر قرار دارد. ایستگاه مترویی نیز با همین نام در بین ایستگاه‌های متروی پایتخت وجود دارد. علاوه بر این عبور چند خط تندروی اتوبوس شهری از چهارراه تئاتر شهر (ولیعصر) یا نزدیکی آن، دسترسی به این مکان را سهولت بخشیده و آن را به یکی از پربازدیدترین آثار تاریخی و هنری شهر تبدیل کرده است. پس اگر به تهران مسافرت می‌کنید و به هنرهای نمایشی علاقه دارید، بازدید از تئاتر شهر را در برنامه سفر خود بگنجانید.

تئاتر شهر، تاریخچه و ویژگی‌ها

پیش از احداث تئاتر شهر، در سال 1930 میلادی (1309 خورشیدی) ساختمانی با نام «مهمان‌خانه بلدیه» یا «کافه شهرداری» در مکان فعلی آن ساخته شده بود. این ساختمان محلی برای گردهمایی شاعران و هنرمندان ایران بود و گاهی از محوطه آن برای اجراهای نمایشی استفاده می‌شد. به تدریج با گسترش فعالیت گروه‌های هنری، نیاز به فضاهای بیشتر احساس شد، از این رو از سال 1961 میلادی (1340 خورشیدی) زمینه تاسیس «تئاتر شهر» به وجود آمد. ساخت «سالن اصلی» مجموعه از 1967 میلادی (1346 خورشیدی) شروع شد و پس از پنج سال به پایان رسید. این سالن در سال 1972 میلادی (1351 خورشیدی) با روی صحنه رفتن نمایش «باغ آلبالو» از آنتوان چخوف به طور رسمی آغاز به کار کرد. در سال‌های بعد بخش‌های دیگری به مجموعه اضافه شد تا امروز تئاتر شهر به بزرگ‌ترین مجموعه مرتبط با هنرهای نمایشی در ایران تبدیل شود.

نمونه‌ای از تزئینات به‌کاررفته در ساختمان تئاتر شهر

معماری و اجزای مجموعه تئاتر شهر

تئاتر شهر با زیربنایی حدود سه هزار متر مربع در زمینی به مساحت 5600 متر مربع احداث شده است. این ساختمان چهار طبقه، 15 متر ارتفاع و پنج سالن نمایش دارد. پلان کلی بنا دایره‌ای به قطر 34 متر است. سبک معماری بنا، تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است و به تالار «بکمن» در انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا شباهت دارد. اتصال ستون‌ها در بالای بنا، با زاویه‌هایی در هم پیوسته، زیبایی آن را دوچندان کرده است. این ترکیب با ستون‌های باریک و بلند تئاتر شهر شکلی موزون می‌سازد. این توازن هم‌گام با پلان دایره‌ای مجموعه، ضرباهنگ ملایمی به نمای ظاهری بخشیده و آن را پویاتر کرده است، به طوری که بیننده با نگاه به آن دچار خستگی و دلزدگی نمی‌شود و تلاش می‌کند با دقت هر چه تمام‌تر اجزای مختلف آن را از هم باز شناسد. طاق‌نماهای بنا که صرفا تزئینی هستند، فرم‌های مانوس معماری ایرانی همچون محراب را تداعی می‌کنند، خصوصا با کاشی‌های فیروزه‌ای و سبزرنگی که همچون خلعتی گران‌بها بر تن آن‌ها نشسته است! در تزئینات بیرونی مجموعه به جز کاشی از آجر نیز استفاده شده است. تئاتر شهر از دور شبیه خیمه به نظر می‌رسد که تداعی‌کننده شکل قدیمی تماشاخانه‌های ایرانی است. محوطه باز اطراف تئاتر شهر که بدون حصار و دیوار در دسترس عموم قرار دارد، به عنوان محلی برای اجرای نمایش‌های خیابانی کاربرد دارد. «بوستان دانشجو» نیز با مساحت 3200 متر مربع در مجاورت تئاتر شهر قرار دارد.

کتابخانه مجموعه تئاتر شهر

طبقه دوم تئاتر شهر برج مدوری دارد که در آن نمادهایی از معماری دوره ایلخانی (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) مشاهده می‌شود. معماران بنا این سبک را از «برج طغرل» در شهر ری الهام گرفته‌اند. کتابخانه تخصصی هنر، کافه‌تریا و بخش اداری و مدیریت، قسمت‌های مختلف این طبقه را تشکیل می‌دهند. در اوقات مختلف سال، در فضاهای مختلف تدارک‌دیده‌شده در این مجموعه، کارگاه‌های هنری و صنایع دستی برگزار می‌شود. سالن اصلی نمایش تئاتر شهر، 579 نفر ظرفیت دارد و در آن تمام امکانات صوتی و تصویری مورد نیاز برگزاری اجراهای نمایشی در دسترس است. «سالن چهارسو» دیگر سالن مجموعه است که 120 نفر ظرفیت دارد. ظرفیت این سالن با چیدمان‌های مختلف تا 350 نفر نیز قابل افزایش است. «سالن قشقایی» طرحی سه‌گوش دارد و امکان حضور 250 نفر در آن فراهم است. این سالن بیشتر برای اجرای نمایش‌های سنتی به کار می‌رود. در کتابخانه تئاتر شهر نزدیک 25 هزار جلد کتاب در موضوعات تخصصی مربوط به نمایش گرد آمده است. این کتابخانه در سال 1987 میلادی (1366 خورشیدی) تاسیس شد و به تدریج گسترش پیدا کرد.

یک اجرای خیابانی در محوطه مجموعه تئاتر شهر

ثبت ملی تئاتر شهر

مجموعه تئاتر شهر در سال 2005 میلادی (1384 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.