شهر زیرزمینی اویی، سرپناهی برای فرار از دشمنان شرور

با شنیدن نام «شهر زیرزمینی» احتمالا ذهن شما به سوی داستان‌های علمی تخیلی سوق پیدا کند؛ داستان‌هایی که درباره تسلط موجودات فرازمینی بر کره زمین یا از بین رفتن شرایط زیست انسان به خاطر رویدادهای آخرالزمانی نظیر جنگ هسته‌ای نوشته شده است! اما آن چه در ادامه می‌خوانید ربطی به این داستان‌ها ندارد! قرن‌ها پیش، مردمان یکی از شهرهای مرکزی ایران در زیر خانه‌های خود مسیرهایی حفر کردند. به تدریج در این مسیرها فضاهای بازشو پدید آمد و رفته‌رفته، تونل‌هایی که در زیر زمین کنده شده بود، به یک شهر زیرزمینی شبیه شد... این شهر امروزه به «شهر زیرزمینی نوش‌آباد» یا «شهر زیرزمینی اویی» مشهور است.

دلایل شکل‌گیری و تاریخچه شهر زیرزمینی اویی

به نظر می‌رسد دلیل اصلی شکل‌گیری شهر زیرزمینی اویی در امان ماندن از حمله دشمنان بوده است. برخی کارشناسان مدعی شده‌اند پیشینه احداث این شهر زیرزمینی به دوره ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) باز می‌گردد. در آن دوره بخشی از ایران همواره مورد تاخت و تاز مهاجمان بود. بدین ترتیب مردم نوش‌آباد به این فکر افتادند که برای گریز از خطر مهاجمان، به جای فرار از شهر و ترک خانمان خود، مخفیانه تونل‌هایی را در زیر زمین ایجاد کنند که دسترسی به آن ناممکن باشد. گفته می‌شود در یکی از هجوم‌ها به این شهر، مهاجمان بدون این که شاهد فرار مردم باشند، با خانه‌هایی خالی مواجه شدند و این اتفاق موجبات تعجب آنان را فراهم آورد!

دانشی که در ساخت شهر زیرزمینی اویی به کار گرفته شد، برگرفته از فن و مهارت حفر قنات بود. این مهارت در ایران بیش از دو هزار سال قدمت دارد و در طول قرن‌ها آب را در شریان‌های شهرها و روستاهای ایران جاری کرد. شهر زیرزمینی اویی در مجموع سه طبقه دارد و چاه‌هایی که در حیاط خانه‌های قدیمی حفر شده بود، به آن راه داشت. چاه‌ها طوری کنده شده بود که شبیه یک چاه معمولیِ آب‌کشی به نظر آید، ولی عمق آن به گونه‌ای بود که به سطح ایستایی آب یا زمین مرطوب نمی‌رسید. به همین شکل امکان پایین رفتن تا سه طبقه دیگر هم وجود داشت. طبقه منفی یک در عمق چهار تا شش متری، طبقه منفی دو در عمق 12 تا 16 متری و طبقه منفی سه در عمق 18 تا 22 متری قرار دارد. برای زنده ماندن در شرایط اضطراری، آب و مواد غذایی نیز در شهر زیرزمینی انبار می‌شد و شرایط لازم برای تهویه هوا وجود داشت. آن طور که به نظر می‌رسد، هر خانواده پس از ورود به شهر زیرزمینی سرپناهی مخصوص داشت. یکی از مواردی که موید این ادعاست، شکل متفاوت کنده‌کاری راهروها و سرپناه‌های شهر زیرزمینی است.

یکی از چاه‌هایی که به تونل‌های شهر زیرزمینی اویی متصل است

برخی معتقدند استفاده از این شهر زیرزمینی حتی تا دوران قاجاریه (قرن نوزدهم) هم ادامه داشت، ولی به تدریج کارایی خود را از دست داد و فراموش شد، تا این که در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی)، یکی از اهالی در حالی که قصد داشت چاهی در منزل خود حفر کند، به صورت تصادفی به وجود آن پی برد. بعدها با وجود کاوش‌هایی که در قسمت‌های مختلف شهر زیرزمینی صورت گرفت، ورودی آن پیدا نشد. به همین دلیل یک آب‌انبار را که در کنار شهر زیرزمینی واقع بود، به آن مرتبط کردند و یک ورودی به وجود آوردند.

ساختار و ویژگی‌های شهر زیرزمینی اویی

می‌توان شهر زیرزمینی اویی را راهروهایی‌ تودرتو توصیف کرد که بین اتاق‌هایی کوچک ارتباط برقرار می‌کنند. ارتفاع دالان‌ها به اندازه‌ای است که یک انسان با قد 180 سانتی‌متر می‌تواند به راحتی در آن حرکت کند. در جاهای مختلف دیوارها اثرات تورفتگی نمایان است. این حفره‌ها در قدیم برای قرار دادن چراغ یا دیگر وسایل مورد استفاده قرار می‌گرفت. چندین تاقچه نیز در بخش‌های مختلف درست شده است. در برخی قسمت‌ها سکوهای کوچکی به چشم می‌خورد که برای نشستن افراد کاربرد داشت.

ورودی شماره 2 شهر زیرزمینی نوش‌آباد- این سردر به یک آب‌انبار تعلق دارد

با وجود آن که دسترسی مهاجمان به شهر زیرزمینی عملا غیر ممکن بود، ولی ساختار پیچیده، سقف کوتاه و باریک بودن راهروهای آن هر مهاجمی را زمین‌گیر می‌کرد. در طبقه اول شهر زیرزمینی دریچه‌هایی به سطح زمین راه دارد که تهویه هوا از طریق آن صورت می‌گیرد. در زمان پناه بردن اهالی به شهر زیرزمینی، آب مورد نیاز از قنات‌هایی که با آن مرتبط بود، تامین می‌شد.

بازدید از شهر زیرزمینی اویی

شهر زیرزمینی اویی در شهر نوش‌آباد، از توابع شهرستان آران و بیدگل، شمالی‌ترین شهرستان استان اصفهان واقع است. نام این شهر را به «انوشیروان»، پادشاه ساسانی نسبت داده‌اند. وی از 531 تا 579 میلادی حکومت کرد... در حال حاضر ورودی این شهر زیرزمینی از پلکان آب‌انباری مربوط به دوره صفویه صورت می‌گیرد. جالب این که علی‌رغم زلزله‌خیز بودن منطقه، این شهر در طول قرن‌ها پابرجا مانده و دچار ریزش نشده است. ساختار سفت و متراکم خاک این ناحیه یکی از دلایل استحکام این سازه‌های دست‌کند به شمار می‌رود.

ثبت ملی شهر زیرزمینی اویی

این اثر در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.