میدان ساعت تبریز، نمادی مدرن برای شهری تاریخی

زمان یکی از مهم‌ترین متغیرهای زندگی انسان است. انسان‌ها از گذشته‌های بسیار دور سنجش زمان را مهم می‌شمردند و تلاش‌های زیادی برای تعریف یک روش استاندارد جهان‌شمول برای محاسبه آن به خرج دادند. نتیجه چنین تلاش‌هایی، در کشف ساعت‌های اولیه خود را نشان داد، ساعت‌هایی که در هر مرحله دقیق‌تر شدند و توانستند این عنصر رام‌نشدنی زندگی انسان را قابل محاسبه کنند. بدین ترتیب ساعت به یکی از مهم‌ترین نمادهای شهرهای مدرن تبدیل شد، به طوری که در میادین اصلی این شهرها ساعتی بزرگ تعبیه شده تا زمان را به همگان اطلاع دهد. در تبریز نیز چنین ساعتی به وجود آمد، در جایی که امروز به عنوان «میدان ساعت تبریز» شناخته می‌شود.

این میدان در یکی از مناطق قدیمی شهر تبریز و در میانه آن قرار دارد و شمار زیادی از آثار تاریخی شهر در اطراف آن واقعند. از این رو انتخاب این میدان دیدنی به عنوان محل شروع بازدید از شهر تاریخی تبریز، می‌تواند خاطره‌ای بی‌نظیر برای گردشگران به وجود آورد.

میدان ساعت تبریز و دلیل نامگذاری آن

همان طور که از اسم میدان مشخص است، میدان ساعت محلی است که در آن ساعتی روی یک برج مرتفع قرار داده شده تا زمان را به اطلاع مردم برساند. این برج به عنوان «برج ساعت» یا «عمارت شهرداری» شناخته می‌‌شود و بر بالای آن ساعتی چهارصفحه‌ای که هر صفحه آن به سوی یکی از جهات اصلی قرار گرفته، زمان را نشان می‌دهد. این ساعت در دهه 1930 میلادی از کشور انگلستان خریداری شده است.

تاریخچه میدان ساعت تبریز

محلی که امروز میدان ساعت تبریز در آن قرار دارد، حدود 100 سال پیش یک گورستان مخروبه بود. برای ساماندهی به این محل، در سال 1935 میلادی، شهرداری تبریز طرحی را برای احداث یک عمارت به عنوان محل اداری شهرداری مطرح کرد. اجرای این طرح چهار سال، زیر نظر مهندسان آلمانی به طول انجامید و در نهایت، برج ساعت یا عمارت شهرداری ساخته شد. در حال حاضر، پس از گذشت چندین دهه از ساخت این عمارت، از آن به عنوان موزه و محل برگزاری جلسات عمومی شورای شهر و استقبال از مهمانان عالی‌رتبه شهرداری تبریز استفاده می‌شود. موزه شهرداری تبریز در زیرزمین این کاخ قرار دارد. در این موزه بخش‌های مختلفی برای نمایش تجهیزات قدیمی مربوط به عکاسی، پخش و ضبط صدا و چاپ و نشر به نمایش درآمده است. تبریز به عنوان یکی از شهرهای پیش روی ایران، در بسیاری زمینه‌ها برای نخستین بار پذیرای تجهیزات روز دنیا بود. به همین دلیل بخش‌هایی از موزه برای نمایش تجهیزاتی مانند نخستین ماشین‌های آتش‌نشانی یا نخستین تاکسی ایران اختصاص یافته است.

برج ساعت تبریز با مساحت 9600 متر مربع و زیربنایی نزدیک به 6500 متر مربع، در سه طبقه ساخته شده است و ارتفاع آن به بیش از 30 متر می‌رسد. ساعتی که در بالای این برج نصب شده، در نقاط دوردست قابل رویت است و هر ساعت با طنین زنگ خود، گذر زمان را به شهروندان اطلاع می‌دهد.

نمای بیرونی برج ساعت از شمال و شرق سنگ تراش‌خورده و از جنوب و غرب تلفیقی از آجر و سنگ است. مهندسان آلمانی در طراحی برج نشانه‌هایی از معماری این کشور در دوره پیش از جنگ جهانی دوم را بر جا گذاشته‌اند، برای مثال طرح کلی ساختمان شبیه یک عقاب با بال‌های گشوده است که یکی از نمادهای مورد توجه این کشور در آن دوران بود.

میدان ساعت تا سال 1945 میلادی (1324 خورشیدی)، شکل چهارراه داشت، ولی پس از آن میدانی به وجود آمد و تندیس نیم‌تنه باقرخان، قهرمان ملی آذربایجان و یکی از رهبران مبارزات مشروطه‌خواهان این منطقه علیه استبداد سلسله قاجاری در میانه آن نصب شد. بعدها در زمان محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران (سلطنت از 1941 تا 1979 میلادی) مجسمه باقرخان به زیر کشیده و مجسمه‌ای از او به جای آن نصب شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مجسمه محمدرضا پهلوی از میان رفت و شکل میدان به گونه‌ای درآمد که برای گردهمایی مردم مورد استفاده قرار گیرد.

میدان ساعت یکی از پرترددترین و شلوغ‌ترین میادین تبریز است و در رویدادهای تاریخ معاصر این شهر، بسیار مورد توجه بوده است. به جز نزدیکی به آثار تاریخی متعدد، هم‌جواری با مراکز خرید مدرن و استفاده از این میدان برای برگزاری مراسم مذهبی و ملی مانند نوروز، بازدید از آن را برای گردشگران دلپذیرتر می‌کند.

ثبت ملی میدان ساعت تبریز

میدان ساعت تبریز در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) به عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسیده است