تپه ملیان، بازمانده‌ای از تمدن شش هزار ساله ایران

روزگاری عیلامی‌ها در بخش بزرگی از جنوب غربی فلات ایران زندگی می‌کردند. در سال‌های پایانی هزاره سوم پیش از میلاد، تمدن عیلامی به اوج خود رسیده بود ولی با ظهور حکومت هخامنشی (550 پیش از میلاد) قدرت عیلامیان به منطقه شوش، محدود شد. با وجود آن که اطلاعاتی از تمدن عیلام به این سو در دسترس است، از روزگار ایرانیان در دوران پیش از عیلامی‌ها آثار قابل توجهی بر جای نمانده است. با این حال یافته‌های باستان‌شناسی در برخی محوطه‌های تاریخی همچون تپه ملیان، اطلاعات خوبی درباره پیشینه تمدن‌های ایرانی در اختیار کارشناسان قرار داده است.

تپه ملیان در کجا قرار دارد؟

تپه ملیان محوطه باستانی بزرگی است که با وسعت بیش از 200 هکتار، در شهرستان بیضا قرار دارد. این محوطه در 46 کیلومتری شمال شیراز و 46 کیلومتری غرب تخت جمشید واقع است. ارتفاع این تپه از سطح دریا، 1611 متر است.

تاریخچه محوطه باستانی تپه ملیان

تپه ملیان از اواسط قرن نوزدهم میلادی به عنوان یک محوطه باستانی شناخته می‌شد. یکی از کتاب‌هایی که در 1896 م. منتشر شده، به وجود مخروبه‌هایی در این محوطه باستانی اشاره کرده است.

در دهه 1970 م.، بین سال‌های 1971 تا 1976، کاوش‌هایی در محوطه باستانی ملیان انجام شد. این کاوش‌ها زیر نظر فردی به نام ویلیام سامنر، با حضور شماری از پژوهشگران دانشگاه‌های پنسیلوانیا، میشیگان و اوهایو انجام شد. سامنر معتقد بود زیر لایه‌های مربوط به دوره ساسانی و اسلامی، شواهد زیادی از هخامنشیان وجود خواهد داشت.

تپه ملیان به کدام دوره تاریخی تعلق دارد؟

انشان، انزان یا ملیان، ناحیه مهمی است که به تمدن عیلامی تعلق دارد و حدود آن در غرب و مرکز فارس امروزی جای می‌گیرد. در متون اکدی و سومری، از انشان به عنوان سرزمینی آباد یاد شده است که در هزاره پیش از میلاد، هخامنشیان در آن ساکن شده‌اند. کوروش بزرگ نیز هنگامی که در 539 پیش از میلاد به بابل وارد شد، خود را «شاه انشان» و «نواده چیش‌پش» نامیده بود. یافته‌های جدید نشان می‌دهد شروع سلطنت چیش‌پش به حدود 635 پیش از میلاد باز می‌گردد. قبل از آن، در بین سال‌های 648 تا 635 پیش از میلاد، عیلامی‌ها درگیر جنگ با آشور بودند و گروهی که از سوی باستان‌شناسان «انشانی» نامیده می‌شوند، حکومت این منطقه را به دست داشتند.

یافته‌های باستان‌شناسی کاوش‌های تپه ملیان

نخستین کاوش‌ها در این تپه باستانی، به عنوان عملیات جستجوی شهری گمشده پیشنهاد شده بود؛ عنوانی که با پیدا شدن کتیبه‌ای به خط میخی عیلامی که اواخر هزاره دوم پیش از میلاد از سوی یکی از شاهان عیلام نوشته شده بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

مهم‌ترین آثاری که امروزه از تمدن بانش میانی (3250 تا 3000 پیش از میلاد) وجود دارد، از تپه ملیان به دست آمده است. در تپه ملیان دیوارهایی از یک شهر باستانی مربوط به بانش انتهایی (3000 تا 2700 پیش از میلاد) یافت شده که احتمالا 200 هکتار وسعت داشته است. این شهر با استفاده از آجرهای خشتی ساخته شده و با تمدن شوش، هم‌دوره بوده است. بخش بیرونی این دیوارها پی سنگی دارد تا استحکام بیشتری به آن ببخشد. ضخامت دیوارها هم احتمالا حدود پنج متر بوده است. طول این دیوار به پنج کیلومتر می‌رسد و برای محافظت از شهر در مقابل حملات خارجی کاربرد داشته است. وجود چنین دیوار ضخیمی نشان می‌دهد تهدیدات احتمالی از سوی دشمنانی بوده است که با فناوری‌های جنگی دوران خود، می‌توانستند دیوارهای معمولی را بشکافند و از آن عبور کنند.

چندین لوح گلی عیلامی، مربوط به سال‌های 1300 تا 1000 پیش از میلاد کشف شده است که بیشتر آن‌ها در دانشگاه پنسیلوانیا نگهداری می‌شود. از دوره هخامنشی نیز چندین تکه سفال به دست آمده است که در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. کاوش‌های تل ملیان چارچوب مشخصی از فرایندهای مربوط به شکل‌گیری محوطه، مراحل سکونتی آن، یافته‌های مکتوب دوران عیلامی و بناهای یادمانی، ساختمان‌های بزرگ و بافت شهری را مشخص کرده است.

ثبت ملی تپه ملیان

تپه ملیان به خاطر اهمیت تاریخی‌اش، در سال 1975 میلادی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	تپه ملیان، بازمانده‌ای از تمدن شش هزار ساله ایران
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	بیضا
نوع	تاریخی
ثبت	ملی