تاریخچه و شگفتی‌های معبد مهر مراغه

به عقیده برخی کارشناسان، در گذشته آیین مهرپرستی یا میترائیسم در ایران گستردگی زیادی داشته است. آثار تاریخی زیادی از دوره‌هایی از تاریخ ایران به جا مانده که بر اساس آن، این فرضیه تایید می‌شود. معبد مهر مراغه یکی از همین آثار تاریخی است که به احتمال زیاد، در گذشته محلی برای برگزاری آیین‌های مربوط به پرستش میترا یا ایزدمهر بوده است.

میترائیسم یا مهرپرستی چیست؟

در مهرپرستی، خورشید و نور نمادهایی مورد احترام به شمار می‌آیند. بر اساس شواهد به دست آمده، این آیین در دوره ساسانیان (224 تا 651 میلادی) رواج داشت و تا روم و اروپای غربی نیز گسترش پیدا کرده بود. در این مناطق، آیین مهرپرستی با عنوان «میترائیسم» معروف شد.

مهرپرستان برای انجام آیین‌ها و مناسک دینی خود، در محلی گرد می‌آمدند که «مهرابه» نامیده می‌شد. مهرابه طوری ساخته می‌شد که نور خورشید، معمولا در هنگام طلوع، ظهر و غروب، به درون آن بتابد. مهرپرستان معتقد بودند تابش نور خورشید به درون معبد، نشانه ظهور میتراست. پس از ورود اسلام به ایران، محل برگزاری نماز در مساجد را «محراب» نامیدند که به احتمال زیاد برگرفته از نام «مهرابه» است.

ویژگی‌ها و معماری معبد مهر مراغه

بسیاری از معابد کهن ایرانی، به صورت دست‌کند و در دل صخره‌ها به وجود آمده‌اند. معبد مهر مراغه نیز یکی از همین معابد دست‌کند است که در دل کوه و زیر زمین به وجود آمده است. در دیواره‌های معبد شکاف‌هایی دیده می‌شود که به عنوان طاقچه مورد استفاده قرار می‌گرفت. تالار مرکزی معبد، مستطیل‌شکل است و به فضاهای گنبدی‌شکل سه‌گانه اطراف خود، سه راه دسترسی دارد. اتاق‌های مدور نیایشگاه، یکی از جالب‌ترین قسمت‌های آن به شمار می‌رود. در این معبد، نشانه‌هایی به چشم می‌خورد که بیانگر سلسله‌مراتب آیین میترائیسم است.

معبد مهر مراغه در هنگام بروز طوفان و بلایای آسمانی، پناهگاه حاکمان و ثروتمندان بود. عده‌ای معتقدند این معبد محلی برای عزلت‌گزینی صوفیان و عارفان بوده است. به اعتقاد آنان صوفیان در زمان شیخ صفی‌الدین اردبیلی در این معبد تجمع داشته‌اند. شیخ صفی‌الدین اردبیلی جد شاهان سلسله صفویه است که در فاصله سال‌های 1501 تا 1736 میلادی بر ایران حکومت کردند. وی در فاصله سال‌های 1275 تا 1334 میلادی (735 تا 794 هجری قمری) پیشوای صوفیان بوده است. در محوطه این معبد، درخت نارون کهنسالی وجود دارد. همچنین صخره‌ای نیز در حوالی معبد به چشم می‌خورد که حفره‌هایی توسط انسان در آن ایجاد شده است.

نام‌های دیگر معبد مهر مراغه

در این معبد آرامگاه فردی به نام ملامعصوم مراغه‌ای وجود دارد. وی یکی از دانشمندان معروف علوم دینی در شهر مراغه بود که در قرن چهاردهم میلادی می‌زیست. به دلیل وجود آرامگاه این عالم دینی، این معبد را «امامزاده معصوم» نیز نامیده‌اند. همچنین وجود یک غار که از نگاه گذشتگان، محل زایش «مهر»، یکی از ایزدان کهن ایرانی است، باعث شده این محل به نام «نیایشگاه مهر» نیز شناخته شود. یک گورستان نیز در نزدیکی معبد وجود دارد.

تاریخچه معبد مهر مراغه

تاکنون کاوش گسترده‌ای در محوطه معبد مهر صورت نگرفته است، ولی به عقیده کارشناسان، ایجاد این مکان به صورت دست‌کند، موید استفاده آن به عنوان معبد مهرپرستی است. به نظر می‌رسد معبد در دوره پارت‌ها ساخته شده باشد. در صورت درستی این فرضیه، این معبد تا هفت هزار سال قدمت دارد. بعدها در دوره ایلخانان (1256 تا 1356 میلادی/ 654 تا 754 هجری قمری) در این بنا تغییراتی به وجود آمده است. نصب یک کتیبه قرآنی یکی از همین تغییرات به شمار می‌آید. به گفته برخی محققان در مراغه مهرابه‌هایی وجود داشته که از میان آن‌ها، فقط مهرابه معبد مهر و چند غار اطراف رصدخانه، بر جای مانده است.

معبد مهر مراغه کجاست؟

این معبد در شش کیلومتری مراغه، در روستایی به نام «ورجوی» واقع شده است. به نظر می‌رسد نام اصلی و قدیمی این روستا «ورائوی»، به معنای «خانه خورشید» بوده («ور» در ترکی آذربایجانی به معنای آفتاب و «ائو» به معنای خانه است)، ولی به دلیل دشواری تلفظ این نام در گویش آذری، تغییر یافته است.

ثبت ملی معبد مهر مراغه

نام این بنا در سال 1977 میلادی (1356 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

اطلاعات

نام	تاریخچه و شگفتی‌های معبد مهر مراغه
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	مراغه
نوع	تاریخی,دینی
ثبت	ملی