فاروق کیانی و نمایش عرفان و معنویت در رقص تربت جام

از زمانی که اهمیت حفظ میراث ناملموس بر بشر معلوم شد، حمایت از اساتید فنون و حوزه‌های مختلف و ثبت تجربیات و دانش‌های آنان مورد توجه قرار گرفت. بسیاری از این اساتید در بخشی از فرهنگ بشری فعالیت دارند که امروزه در معرض فراموشی است. نام شماری از این اساتید از سوی کشورهای مختلف به عنوان «گنجینه‌های زنده بشری» به ثبت رسیده است تا هم از تلاش‌های آنان تجلیل شود و هم کوششی برای ثبت تجربه و هنر آنان صورت گیرد. از استاد «فاروق کیانی» به عنوان هنرمندی در حوزه رقص محلی تربت جام (شهری در شمال خراسان) نام برده می‌شود که خدمات و دانش او بی‌نظیر و ستودنی است.

رقص محلی تربت جام

رقص هنری است که به صورت مستقیم با معاش و سبک زندگی اقوام رابطه دارد، به طوری که می‌توان آن را روایتی از تاریخ، اعتقادات و فرهنگ مردم دانست. از این میان آیین‌ها، موسیقی و ادبیات بیشترین ارتباط را با رقص و هنرهای نمایشی دارند. تحقیق درباره رقص‌های محلی ایران نشان می‌دهد در رقص‌های مناطق کوهستانی حرکات خطی، در رقص‌های مناطق حاشیه دریا حرکات موج‌گونه و در رقص‌های مناطق کویری، حرکات دایره‌وار غلبه دارند. این رقص‌ها به طور کلی در دو دسته حماسی رزمی و بزمی قابل تقسیم هستند، با این حال می‌توان گونه‌ای از رقص‌های محلی را در ایران یافت که بیشتر جنبه عرفانی و معنوی دارند. در «رقص تربت جام» علاوه بر مفاهیم حماسی و بزمی، می‌توان حالاتی را مشاهده کرد که یادآور نیایش، ستایش و رفتار هماهنگ انسان‌ها برای پرستش معبود است. در این رقص از لباس محلی تربت جام استفاده می‌شود. این لباس به نحوی است که در گردش و دوران هنرمند، به زیبایی به اهتزاز در می‌آید و با برخاست‌های آرام و عوض شدن جای پای او، حالت سبکی و پرواز را القا می‌کند.

بررسی شواهدی همچون نقوش روی سفالینه‌ها نشان می‌دهد رقص محلی تربت جام در آیین‌های باستانی ایران ریشه دارد، هر چند نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای شکل‌گیری این هنر مورد اشاره قرار داد.

مراسمی برای تجلیل از فاروق کیانی

زندگی و زمانه فاروق کیانی

فاروق کیانی در سال 1952 میلادی (1330 خورشیدی) در تربت‌جام در شمال شرقی ایران (استان خراسان رضوی) زاده شد. فعالیت هنری فاروق از 14 سالگی آغاز شد. پدر او «شیرمحمد جامی» در هنرهای آیینی دستی داشت و همین موضوع، زمینه‌ای برای ورود فاروق به حوزه رقص آیینی و محلی خراسان شد. فاروق کیانی به صورت رسمی استادی نداشت، ولی در این فن به درجه استادی رسید. وی با دسته‌بندی فنون رقص محلی شمال خراسان موجبات فراگیری بیشتر آن را فراهم آورد و آن را به عنوان یکی از شاخه‌های مهم و باسابقه رقص‌های ایرانی به جهان شناساند. وی با تحقیق در زمینه رقص محلی در روستاهای تربت جام، اندوخته گران‌قدری به دست آورد. فاروق کیانی درباره خدمات خود در زمینه رقص محلی خراسان شمالی گفته است: «زمانی که من کار خود را شروع کردم، مردم جسته‌ و گریخته [فنون رقص را] بلد بودند، ولی [دانش آن‌ها] منظم نبود. من این‌ها را تدوین کردم و به آن نظم دادم. هم اکنون حدود 40 گروه رقصنده در تربت جام هستند و در گوشه و کنار ایران و جهان به اجرای برنامه مشغولند... من هیچ گونه تغییراتی در رقص تربت جام پدید نیاوردم، فقط به آن نظم دادم.» کسب نشان درجه یک هنری ایران در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی)، از جمله افتخارات فاروق کیانی است.

فاروق کیانی در حین اجرای رقص

فاروق کیانی در طول زندگی هنری خود در کشورهای متعددی حضور پیدا کرده و به اجرای برنامه پرداخته است. کارهای فاروق کارشناسان متعددی را به تحقیق درباره رقص تربت جام ترغیب کرد. این محققان با حضور در تربت جام به مستندسازی این هنر پرداخته‌اند. کیانی علاوه بر تربیت شاگردان بسیار، در چند فیلم و اجرا حضور پیدا کرده است که «شیخ صنعان» (اجرا در 2002 میلادی/ 1381 خورشیدی در تالار وحدت تهران) و «هفت‌خوان رستم» (اجرا در 1997 میلادی/ 1376 خورشیدی در تهران) از برجسته‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. آفر، حُتن، مشق پلتان و حنایی از جمله انواع رقص‌هایی است که فاروق کیانی به اجرای آن پرداخته است.

ثبت ملی نام فاروق کیانی