آیین افطاری ماه رمضان، تجلی زیبای همدلی مردم

برای سفر به تمام ایران و دیدن تمام زیبایی‌های آن، عمری دراز لازم است؛ عمری که از سن مردمان این روزگار هم بیشتر است و چه بسا، چند بار باید به دنیا آمد تا این سفر پر قصه را به پایان برد! در هر نقطه از ایران که پا بگذارید، بنایی شگفت وجود دارد که می‌توان پیرامون آن داستان‌ها سرود و از سرگذشت صدها ساله‌اش سخن راند! این‌ها همه از ایرانند، ولی همه ایران نیستند، زیرا به جز این پاره‌های تن، فرهنگ و آداب و رسوم این دیار نیز چنان اصیل و پربهاست که چشم‌پوشی از آن‌ها ممکن نیست. این آداب و رسوم و آیین‌ها بخشی از زندگی انسانِ ایرانی است و با اعتقادات و تاریخ او گره خورده است. شمار زیادی از چنین آیین‌هایی را می‌توان تجلی صفاتی خواند که ایرانیان در فرهنگ خود آن را ستوده‌اند و همواره تلاش می‌کنند پای‌بندی خود را به آن حفظ کنند. از میان چنین آیین‌هایی «افطاری ماه رمضان» را می‌توان یکی از زیباترین‌ها دانست، سنتی که در آن باورهای دینی با ذوق و خلقیات ایرانیان در هم آمیخته است...

شیوه برگزاری سنت افطاری ماه رمضان

مسلمانان در ماه رمضان روزه می‌گیرند و از اذان صبح (پیش از سپیده‌دم) تا اذان مغرب (بعد از غروب) از خوردن و آشامیدن و دیگر کارهایی که موجب ابطال روزه می‌شود، پرهیز می‌کنند. معمولا در این ماه وعده‌های غذایی به سحری (پیش از شروع روزه) و افطاری (پس از پایان روز) منحصر می‌شود. در ایران ماه رمضان تنها به روزه‌داری محدود نیست، بلکه یک سبک زندگی است که در آن سنت‌هایی ویژه به اجرا در می‌آید. این سنت‌ها معمولا به صورت جمعی اجرا می‌شود و در آن اعضای خانواده یا گروه‌های اجتماعی حضور پیدا می‌کنند. به همین شیوه، آیین افطاری هم به صورت دسته‌جمعی برگزار می‌شود. معمولا یک یا چند نفر مخارج مربوط به افطاری را تقبل می‌کنند. با وجود آن که همه مردم، صرف نظر از جایگاه اجتماعی، جنسیت و قومیت، امکان حضور در مراسم افطاری را دارند، بانیان تلاش می‌کنند مستمندان بیشتری را سرِ سفره افطاری مهمان کنند. مراسم عمومی افطاری در مساجد، حسینیه‌ها و سایر مکان‌هایی که دسترسی مردم به آن آسان‌تر است انجام می‌شود.

سفره افطاری در حرم امام رضا

افطاری دادن در میان تمام مسلمانان جهان رایج است، ولی آن چه ایران را متمایز می‌کند، تنوع خوراکی‌ها و آیین‌های مرتبط با آن است. سنت افطاری در شهرها و مناطق مختلف ایران، بسته به فرهنگ و رسوم خاص مردم، به شکل‌های گوناگونی اجرا می‌شود، ولی در مجموع هدف از آن اطعام افرادی است که یک روز از ماه رمضان را به روزه‌داری گذرانده‌اند. غذایی که در مراسم افطاری توزیع می‌شود، متناسب با تعداد شرکت‌کنندگان و توان مالی بانیان تعیین می‌‌شود؛ گاهی ممکن است متشکل از برنج و خورشت باشد و گاهی به نان و پنیر یا خرما و شیرینی و حتی یک لیوان شربت خنک بسنده شود. معمولا در مهمانی‌های افطاری که به صورت خانوادگی برگزار می‌شود، نان و پنیر، چایی و خرما، شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان (زولبیا و بامیه) و شربت را حتما سرِ سفره می‌آورند. گاهی هم با پختن سوپ، آش رشته، شله‌زرد، فرنی و سایر غذاهای سبک و مقوی سفره خود را رنگین می‌کنند.

بر اساس تعالیم دینی، بهتر است روزه‌داران پس از اقامه فریضه مغرب و عشا سرِ سفره بنشینند، ولی اجباری در این کار نیست و اگر کسی دچار گرسنگی و تشنگی یا ضعف شد، می‌تواند نماز را بعد از صرف افطار بخواند. از آن جا که رسم افطاری دادن در جامعه موجب تقویت برادری و تعاون می‌شود، عمل به آن از سوی پیشوایان اسلامی سفارش شده است. حتی اگر فردی توان مالی نداشته باشد، می‌تواند با توزیع خرما یا یک شیرینی ساده یا حتی آب در ثواب افطاری سهیم باشد. در مراسم افطاری، هر کسی سعی دارد بخشی از کارها را بر عهده گیرد؛ حتی کودکان هم با کارهای کوچکی همچون کمک به چیدن سفره در این کار پسندیده سهیم می‌شوند.

بانیان افطاری با رفتن به درِ خانه مستمندان به آنان غذا می‌دهند

شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان به عنوان «شب‌های قدر» شناخته می‌‌شود و به باور مسلمانان نزول قرآن در آن رخ داده است. عقیده شیعیان بر این است که مقدرات سالانه مردم در این شب‌ها تعیین می‌‌شود، بنابراین آنان این شب‌ها را تا سحر به راز و نیاز و مناجات می‌گذرانند. به خاطر عظمت این شب‌ها و مصادف شدن شب‌های نوزدهم و بیست و یکم با ایام شهادت حضرت علی ابن ابی‌طالب، پیشوای اول شیعیان، سنت افطاری در این شب‌ها به شکل وسیع‌تری به اجرا در می‌آید.

تاریخچه آیین افطاری ماه رمضان

از نظر تاریخی باید پیدایش آیین افطاری را به قدمت ظهور اسلام دانست. پیامبر اسلام از نخستین سال‌های دعوت خود، حکم وجوب روزه‌داری در ماه رمضان را از جانب خدا به مسلمانان ابلاغ کرد، بدین ترتیب سنت‌های پیرامون این فریضه نیز شکل گرفت. این سنت در جامعه ایرانی از ابتدای ورود اسلام پیشینه داشته است. در گذشته که ابزار زمان‌سنجی به شکل امروزی وجود نداشت، مردم بر اساس طلوع ستارگان وقت دقیق افطار را تشخیص می‌دادند و پس از آن، خوراکی‌هایی را که آماده کرده بودند سرِ سفره می‌چیدند و سنت افطاری را به جا می‌آوردند.

ثبت ملی و جهانی افطاری ماه رمضان