بیل‌گردانی نیم‌ور، جشن شکرگزاری با اجرایی آیین‌های پهلوانی

بیشتر آیین‌های باستانی در سبک زندگی کشاورزی و دامپروری مردمان همان دوران ریشه داشته‌اند. گذر ایام و حاکم شدن مدرنیته بر زندگی امروز بشر، بسیاری از این رسوم را از یادها محو کرده، ولی هنوز هستند آیین‌هایی که به شیوه سنتی و باستانی به اجرا در می‌آیند و اصالت انسان و پیوند وی با طبیعت را به نمایش می‌گذارند. در ایران به عنوان یکی از کهن‌ترین سرزمین‌های جهان، میراث گران‌قدری از تمدنی باستانی به جا مانده است. در جای‌جای این سرزمین می‌توان آیین‌هایی را مشاهده کرد که به قدری دیرینه‌اند که از زمان شکل‌گیری آن‌ها نمی‌توان تخمین دقیقی زد. «بیل‌گردانی» یکی از همین آیین‌هاست که امروزه در شهر نیم‌ور در استان مرکزی ایران به صورت سالانه به اجرا در می‌آید.

جغرافیای نیم‌ور و تاریخچه رسم بیل‌گردانی
نیم‌ور یا «نیمه‌ور» از توابع شهرستان محلات در استان مرکزی است و با تهران نزدیک 250 کیلومتر فاصله دارد. نیم‌ور از نظر جغرافیایی در میانه چند کوه قرار دارد، از جمله کوه «کمر» در شمال و «آتش‌کوه» و «زردقله» در جنوب. رودخانه «قمرود» نیز در شمال نیم‌ور جریان پیدا می‌کند. محققان شواهدی ارائه کرده‌اند که قدمت سکونت در این منطقه را به 2300 سال پیش از میلاد باز می‌گرداند. گفته می‌شود در عهد ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) بر روی رودخانه قمرود سدی ساخته شده بود و کانالی به طول 18 کیلومتر آب را از آن به نیم‌ور منتقل می‌کرد. در این دوره نیم‌ور رونق فراوان پیدا کرده و بسیار مورد توجه بود. احتمالا رسم بیل‌گردانی نیز از همان زمان‌ها رواج پیدا کرده است. بدین ترتیب همان طور که برخی کارشناسان مدعی شده‌اند، پیشینه رسم بیل‌گردانی را باید در حدود دو هزار سال تخمین زد.
بیل‌گردانی یک جشن است و هر سال در اواخر آپریل (اوایل اردیبهشت)، پس از لایروبی رودخانه «اناربار» یا «لعل‌بار» انجام می‌شود. ریشه‌های بیل‌گردانی را باید در آیین‌های پهلوانی ایران جستجو کرد؛ همان طور که گرداندن بیل‌ها در هوا به کباده‌کشی و میل‌زنی مرسوم در ورزش زورخانه‌ای ایرانی شباهت دارد. برخی اعتقاد دارند بیل‌گردانی بازمانده‌ای از اعتقادات ایرانیان باستان در شکرگزاری «آناهیتا»، الهه آب است و از زمان زردشتیان به جا مانده است.

آداب برگزاری بیل‌گردانی نیم‌ور
مقدمات آیین بیل‌گردانی از اواخر زمستان و اوایل بهار (ماه مارس)، همزمان با آغاز فصل کشت بهاره شروع می‌شود. پیش از برگزاری مراسم اصلی، بزرگان آبادی، مردم را دعوت می‌کنند تا مسیر آب از بند تاریخی قم‌رود را لایروبی کنند. لایروبی گاهی تا یک ماه طول می‌کشد و پس از رسیدن آب به انشعابی که در زبان محلی «وارگو» نامیده می‌شود، مردم در میدان اصلی نیم‌ور جمع می‌شوند و مراسم بیل‌گردانی را به اجرا در می‌آورند.
آیین بیل‌گردانی را باید نوعی جشن شکرگزاری و طلب برکت و باران به حساب آورد. پیش از شروع مراسم، افرادی که در لایروبی حضور داشته‌اند بیل‌های خود را بر دوش می‌گیرند و با حالتی شبیه به رژه رفتن، به میدان اصلی وارد می‌شوند. سپس افرادی در میانه میدان حضور می‌یابند و در هر دست خود چند بیل را که محکم به هم بسته‌اند دور سر خود به چرخش در می‌آورند و نوعی رقابت دوستانه را شکل می‌دهند. بیل‌ها باید در جهت خلاف یکدیگر چرخش پیدا کند. با توجه به این که وزن هر دسته چندتایی بیل تا 30 کیلوگرم نیز افزایش پیدا می‌کند، چرخاندن بیل‌ها نیازمند مهارت، قدرت بدنی و چابکی زیادی است و اگر از دست فرد رها شود یا در حین چرخش به هم بخورد، به معنای شکست فرد است و او باید صحنه را ترک کند.
امروزه با وجود آن که مسیر آب به‌سازی شده و مانند گذشته به لایروبی نیاز ندارد، این آیین هر سال در زمان مشخص خود برگزار می‌شود. با اقداماتی که برای ایجاد سامان بیشتر در برگزاری مراسم صورت گرفته، هر ساله در هنگام برگزاری مراسم با غذاها و سوپ‌های محلی از حاضران پذیرایی می‌شود و برنامه‌هایی همچون اجرای موسیقی سنتی به اجرا در می‌آید.

ثبت ملی آیین بیل‌گردانی نیم‌ور
این مراسم در سال 2010 میلادی (1389 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ملی ایران به ثبت رسیده است.