گاهشماری محلی آذربایجان شرقی، میراثی ماندگار
گاهشماری محلی آذربایجان شرقی، میراثی ماندگار
بشر از گذشته‌های بسیار دور، به اهمیت گاهشماری پی برد و تلاش کرد برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های خود، خصوصا در زمینه زراعت یا انتخاب زمان مناسب برای کوچ، تقویم‌هایی را به وجود آورد. برای این کار، در بین اقوام مختلف، متغیرهایی همچون گردش ماه به دور زمین و تغییر اندازه آن یا مکان ستاره‌ها و اجرام آسمانی به عنوان پایه ساخت تقویم مورد توجه قرار گرفت.
گاهشماری در ایران‌زمین
در ایران تقویم‌های مختلفی در طول تاریخ مورد استفاده بوده است که برخی از آن‌ها، گستردگی بیشتری پیدا کرده‌اند. بررسی‌هایی درباره این تاریخ‌ها و تنوع‌های آن صورت گرفته که نشان می‌دهد از نظر سال‌شماری در تقویم‌های مختلف تفاوت وجود داشته است. این موضوع در مناسبت‌های تقویمی نیز دیده می‌شود. کبیسه‌شماری یکی از مهم‌ترین عناصر تقویم‌ها در ایران است که به مرور، در طول چندین قرن تکامل پیدا کرده است.
پس از ورود اسلام به ایران، هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه به عنوان مبدا سال‌شماری در نظر گرفته شد. پس از آن تاریخ هجری قمری که وضع گردش ماه را اصل گرفته بود، رایج شد. این تقویم با وجود آن که به خوبی مناسبت‌های مذهبی را پشتیبانی می‌کرد، ولی به دلیل سیار بودن در فصل‌های سال، برای اموری همچون وصول مالیات مناسب نبود، از این رو تقویم‌هایی که گردش زمین به دور خورشید را به عنوان مبدا گاهشماری انتخاب کرده بودند، مورد توجه قرار گرفتند.
از میان روش‌های مختلف گاهشماری در ایران، «تقویم جلالی» شهرت و مقبولیت بیشتری دارد. این تقویم را که امروز نیز مورد استفاده ایرانیان است، به حکیم عمر خیام، شاعر، ریاضی‌دان و منجم مشهور ایرانی منسوب می‌کنند. از آن جا که او تقویم خود را در زمان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی (سلطنت از 1072 تا 1092 میلادی) تنظیم کرد، به «تقویم جلالی» مشهور شد. در این تقویم لحظه شروع سال جدید برابر است با قرار گرفتن خورشید در نقطه اعتدال بهاری.
علاوه بر تقویم جلالی، در بخش‌های مختلف ایران نیز گاه‌شماری‌هایی به صورت محلی مورد استفاده بود که فعالیت‌های مردم در زمینه‌های کشاورزی، مثل برداشت یا کاشت محصول، مهم‌ترین رویدادهای آن به شمار می‌رفت. گاهشماری محلی آذربایجان شرقی، از جمله همین گاه‌شماری‌های محلی است که بیانگر بخش مهمی از فرهنگ شفاهی مردم این سرزمین است. به دلیل اهمیت این گاهشماری، آن را در سال 2013 میلادی (1391 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رساندند تا زمینه‌های حفظ و تقویت آن فراهم شود.
گاهشماری محلی آذربایجان شرقی و ویژگی‌های آن
شاید بتوان مهم‌ترین ویژگی گاهشماری محلی آذربایجان شرقی را جایگاه باورها و اعتقادات مردم در آن دانست، به طوری که از آن برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی استفاده می‌شد. همین موضوع، این گاهشماری را با آیین‌های مردمی عجین کرده است.
در تنظیم گاهشماری محلی آذربایجان شرقی، از طلوع و غروب ستارگان و محل قرارگیری آن‌ها در آسمان و حرکت ماه و خورشید استفاده شده است. این تقویم به گونه‌ای تنظیم شده بود که نیاز روستاییان به شناسایی بهترین زمان برای فعالیت‌های دامداری و کشاورزی را پاسخ دهد و بتواند تغییرات اقلیمی را به خوبی تخمین بزند. از این رو دانش تجربی مردم در تنظیم آن نقش مهمی ایفا می‌کرد و در نشان‌گذاری رویدادهای آن اهمیت داشت. برای مثال روز 25 فروردین (14 آپریل) که در تقویم محلی «نیسان» گفته می‌شود، زمانی است که مردم باریدن باران را به انتظار می‌نشستند. «گئچی قیران» (سرمای اواسط اردیبهشت که موجب مرگ و میر بزها می‌شود)، «یایین قیخ بئشی» (روز چهل و پنجم تابستان و اوج گرما)، «قویروق دوغدی» و «کلوز» (چله کوچک و چله بزرگ زمستان)، از دیگر مناسبت‌های مهم گاهشماری محلی آذربایجان شرقی به شمار می‌روند.
این گاهشماری مانند بسیاری از تقویم‌های رایج، چهار فصل سه ماهه دارد که هر فصل نام مخصوصی به خود گرفته است: یاز (معادل فصل بهار)، یای (معادل فصل تابستان)، پائیز (معادل فصل پاییز) و فئش (معادل فصل زمستان). به نظر می‌رسد در طول بهره‌گیری از گاه‌شماری‌های شفاهی، افراد باسواد که با تقویم‌های دقیق‌تر آشنایی داشته‌اند، روش‌های گاهشماری را به کشاورزان آموخته‌اند و بدین ترتیب، تقویم محلی را از نظر دقت و نحوه تقسیم‌بندی‌های زمانی ارتقا داده‌اند. با این وجود هنوز هم در میان برخی عشایر و روستاییان، استفاده از این گاهشماری رواج دارد.
| نام | گاهشماری محلی آذربایجان شرقی، میراثی ماندگار |
| کشور | ایران |
| ناحیه | آذربایجان شرقی |
| نوع | سایر |
| ثبت | ملی |
آداب و رسوم
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: