در آموزه‌های اسلامی و قرآن کریم، انسان جایگاهی بسیار والا و ارزشمند دارد. او به عنوان اشرف مخلوقات معرفی شده است، زیرا تنها موجودی است که شایستگی جانشینی خداوند را دارد. این مقام والا به دلیل ویژگی‌ها و استعدادهای خاصی است که خداوند در وجود انسان به ودیعه گذاشته است. انسان با بهره‌گیری از این استعدادها و مجاهدت در مسیر الهی، می‌تواند به کمال برسد و به مقام خلیفة‌اللهی دست یابد.

قرآن کریم در آیه‌ای از خلقت انسان به عنوان جانشین خداوند در زمین یاد می‌کند: «به درستی و تحقیق من در زمین جانشینی برای خود قرار خواهم داد». این مقام جانشینی، ویژگی‌ای است که هیچ مخلوق دیگری به آن دست نیافته است. ابزار این قابلیت، اسماء الهی هستند که به صورت استعداد در وجود انسان نهفته شده‌اند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «خداوند به آدم همه اسماء، همه‌شان را یاد داد. این اسماء، همان صفات و کمالات الهی هستند که انسان می‌تواند با مجاهدت و تلاش، آن‌ها را در وجود خود آشکار کند و آینه‌ای شود که این صفات خداوندی را نمایش دهد.

پیامبران الهی و اولیای خداوند نمونه‌هایی از انسان‌هایی هستند که به ظهور اسمائی دست یافته‌اند؛ یعنی وجودشان نشان‌گر اسماء خداوند است. توانایی‌هایی مانند زنده کردن مردگان و شفا دادن نابینای مادرزاد توسط حضرت عیسی (ع)، تبدیل عصای حضرت موسی (ع) به اژدها و ید بیضا، همگی نمونه‌هایی از فعلیت یافتن اسماء الهی در وجود انسان‌هایی است که به مقام قرب الهی رسیده‌اند.

یکی از ویژگی‌های برجسته انسان در قرآن، شجاعت او در پذیرش امانت الهی است. خداوند در این باره می‌فرماید: «همانا ما امانت را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم و همگی از پذیرش آن سرباز زدند و حال آنکه انسان آن را پذیرفت.» این امانت، همان مسئولیت بزرگ بندگی و جانشینی خداوند است که آسمان‌ها، زمین و کوه‌ها از پذیرش آن سرباز زدند، اما انسان با شجاعت آن را پذیرفت. این پذیرش، نشان‌دهنده ظرفیت بی‌نظیر انسان برای رشد و تعالی است.

از دیگر نشانه‌های عظمت انسان در قرآن، سجده ملائکه بر اوست. خداوند در قرآن می‌فرماید: «و آن‌گاه که به ملائکه فرمان دادیم که برای آدم سجده کنند.»؛ این سجده، نشانه تجلیل و تکریم مقام انسان است. از آنجا که ملائکه موجوداتی پاک و معصوم هستند و هرگز آلوده به شرک نمی‌شوند، سجده آن‌ها بر انسان، درواقع سجده بر تجلی تام خداوند در وجود انسان است. به عبارت دیگر، انسان کامل، آینه تمام‌نمای صفات الهی است و ملائکه با سجده بر او، در حقیقت خداوند را ستایش می‌کنند.

در روایات اسلامی نیز بر جایگاه والای انسان تأکید شده است. از جمله، در برخی روایات آمده است که انسانی که در مسیر هدایت الهی باشد، ارزشش از قرآن و کعبه نیز بالاتر است. این سخن، نشان‌دهنده عظمت انسان به عنوان موجودی است که می‌تواند به مقام قرب الهی برسد و نماینده خداوند در زمین باشد. انسان، اگر مسیر بندگی و اطاعت خداوند را پیش گیرد، می‌تواند به چنان جایگاهی دست یابد که هیچ مخلوق دیگری به آن نرسیده است.

ثمره تربیتی این بحث این است که انسان اگر به جایگاه رفیع خودش در خلقت توجه کند، هرگز خود را به متاع قلیل دنیا نمی‌فروشد و اسیر آمال و آرزوهای بیهوده نمی‌گردد و با غرق شدن در دنیا و افتادن در دام هوای نفس و مکاید شیطان و تن دادن به گناه و آلودگی، خود را تنزل نمی‌دهد؛ بلکه عزت نفسی می‌یابد که از عزت پروردگار نشأت می‌گیرد.