دانشنامه جهان اسلام، تلاشی برای تصحیح نگاه غرب به اسلام

دانشنامه جهان اسلام یک کتاب جامع درباره فرهنگ و تمدن مسلمانان و مطالعات حوزه اسلام است. این کتاب زیرنظر بنیاد دانشنامه اسلامی ایران نوشته شده است. این بنیاد نوشتن دانشنامه جهان اسلام را از سال 1362 هجری شمسی (1983 میلادی) آغاز کرد. بنیاد دایره‌المعارف اسلامی را آیت‎الله خامنه‏ای زمانی که رئیس جمهور بودند، تاسیس کردند. هدف از تاسیس این بنیاد، تدوین و نشر دانشنامه جهان اسلام عنوان شده است.
در رابطه با چرایی تاسیس چنین بنیادی و تعریف رسالتی مشخصی به نام تدوین و نشر دانشنامه جهان اسلام آنطور که در مقدمه جلد اول آمده این است که دایره‎المعارف‎هایی که در مغرب زمین در خصوص گذشته و حال جهان اسلام تألیف می‌شود متأثر از طرز تلقی غربیان از اسلام و فرهنگ و تمدن اسلامی است، اما بنیاد دایره‌المعارف اسلامی با تالیف دانشنامه جهان اسلام به دنبال روایتی واقعی و مستند از گذشته و حال جهان اسلام است. این بنیاد در مدت کوتاهی که از فعالیتش می‎گذرد تبدیل به یکی از مراکز اثرگذار در حوزه مطالعات اسلامی و تدوین فرهنگ و تمدن مسلمانان شده است.

محتوای دانشنامه جهان اسلام
تاکنون 30 جلد از کتاب دانشنامه جهان اسلام به زبان فارسی منتشر شده است. از این 30 جلد 22 جلد به زبان انگلیسی و 9 جلد از آن هم به زبان عربی ترجمه شده است. دانشنامه جهان اسلام درباره آموزه‎های اسلام و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز پیدایش اسلام تا زمان حاضر است. مقالات این دانشنامه به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است. این مقالات، حوزه وسیعی از علوم و معارف اسلامی را دربرمی‎گیرد.
تلاش نویسندگان این مقالات این است که اطلاعات دست اول علوم و معارف اسلامی را نظامند و قابل فهم در اختیار خوانندگان قرار دهد. تاریخ، جغرافیا، اصطلاحات علوم قرآنی، حدیث، فقه، کلام، عرفان و فلسفه اسلامی، ادبیات، هنر، سیره انبیاء و اولیا و ائمه (علیهم سلام)، شرح حال آرای بسیاری از مفسران، فقها، متکلمان، فیلسوفان، عارفان، مورخان و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام، سرگذشت خلفا و وصف انبیا و آثار تاریخی-مذهبی، شرح عیدهای دینی و پوشاک و خوراک و داروهای خاص جهان اسلام، از جمله مطالبی است که در این دانشنامه به چاپ رسیده است.
محققان ایرانی و بعضا محققان مسلمان کشورهای دیگر در نگارش مطالب و مقاله‎های این دانشنامه مشارکت داشته‌اند. برخی از مطالب دانشنامه جهان اسلام ترجمه است و مطالب بخش‎های اسلام، ایران و ادب فارسی، مختص این دانشنامه نوشته شده است. دانشنامه جهان اسلام بنیاد دانشنامه اسلامی برخلاف دانشنامه‎های عربی، ترکی و اردو خود را ملزم به ترجمه مقالات از دایره‎المعارف اسلام نکرده است و سعی دارد مقاله‎های مستند با پشتوانه‏ی تحقیقی قوی را از دانشنامه‎های در دسترس ترجمه و چاپ کند.

دانش‎های جهان اسلام
در کتاب دانشنامه جهان اسلام دانش‎های جهان اسلام به چهار دسته تقسیم شده است:
1. علومی مانند فقه، تفسیر، حدیث و کلام که مختص اسلام است
2. علومی مانند ریاضیات، نجوم، فلسفه و طب که در دوره‏ اسلام رشد و شکوفا یافته‎اند و توسعه آنها در دوره اسلام اتفاق افتاده است
3. علومی مانند زبان و ادبیات عرب به عنوان علومی که یادگیری آن برای شناخت اسلام لازم و ضروری است
4. در دانشنامه جهان اسلام به موسیقی و نقاشی هم به عنوان دانش رایج در سرزمین‏های اسلامی پرداخته شده است.
یکی از وقایع موثر بر زندگی مسلمانان که دانشنامه جهان اسلام به آن پرداخته، انقلاب اسلامی ایران است. چراکه واقعیت‌های مربوط به انقلاب اسلامی ایران نشان می‎دهد این انقلاب نشانه تحرک و گرایش مسلمانان به استقلال و بازگشت به اصالت‌های فرهنگی و تمدنی برآمده از اسلام است.
از آنجایی که دانشنامه، در ایران منتشر شده است، مقالاتی از استان‌ها و مراکز استان‌ها و بعضا برخی از شهر‌های ایران در دانشنامه جهان اسلام به چاپ رسیده است. روستاهایی با پیشینه فرهنگی و مرتبط با جهان اسلام هم نقش ویژه‎ای در این دانشنامه دارند. برای دسترسی آسان مخاطبان به شیوه نگارش دانشنامه جهان اسلام، کتابی هم به صورت جداگانه با نام شیوه‌نامه دانشنامه جهان اسلام شامل 14 فصل تهیه و منتشر شده ‌است.