«مردم‌سالاری دینی»، پاسخ به شبهاتی پیرامون نظام سیاسی ایران

ادبیات

کتاب «مردم سالاری دینی» نوشته‎ی «دکتر محمدباقر خرمشاد»، شامل هفت مقاله است:

1. مردم‌سالاری دینی و تئوکراسی

2. جایگاه رهبری در مردم‌سالاری دینی و مقایسه آن با مردم‌سالاری غربی

3. مردم‌سالاری دینی و منتقدان آن

4. مردم‌سالاری دینی و منشا حاکمیت ملی

5. مردم‌سالاری دینی و سکولاریسم

6. نگاهی به مردم‌سالاری دینی از دیدگاه نقد مردم‌سالاری لیبرالی

7. ویژگی‌های مردم‎سالاری دینی

یکی از محورهای اساسی افتراق نظام مردم‌سالاری دینی از نظام‌های دموکراتیک غربی مقوله‌ی رهبری است و چون رهبری دینی‌ (ولایت فقیه) رکن اساسی نظام مردم‌سالاری دینی را تشکیل می‌دهد اکثر انتقادات، شبهات و حملات متوجه جایگاه رهبری در چنین‌ نظامی است. خرمشاد در مقاله «جایگاه رهبری در مردم‌سالاری دینی و مقایسه آن با مردم‌سالاری غربی» بر برتری شیوه کاندیدایی نبودن‌ رهبری در جمهوری اسلامی ایران و استفاده از مجمعی از خبرگان و کارشناسان برای شناخت و تعیین فرد واجد شرایط رهبری، بر روش‌های انتخاب بالاترین مقام حکومتی در دموکراسی‎های غربی دارد و سعی می‎کند با استدلال این برتری را ثابت کند.

همایش مردم‌سالاری دینی

آنطور که در سایت رسمی همایش مردم‎سالاری آمده است تاکنون چهار دوره از این همایش برگزار شده است. هدف کلی از برگزاری این همایش طرح نظریه مردم‌سالاری دینی به مثابه الگوی نوین و مطلوب نظام سیاسی در جهان اسلام؛ بررسی چالش‌ها‌ و خلأهای نظری و عملی موجود در نظریه‌پردازی مردم‌سالاری دینی؛ غنی‌سازی مطالعات در حوزه اندیشه سیاسی اسلام با هدف گفتمان‌سازی برای نظریه مردم‌سالاری دینی؛ مطالعه تطبیقی مردم‌سالاری دینی با دیگر مدل‌های دموکراسی در جهان و نقد نظری و عملی آنها؛ آینده‌پژوهی نظام مردم‌سالار دینی در جهان اسلام با توجه به مذاهب گوناگون اسلامی و تحولات جهان اسلام و مطالعه الگوهای عملی نظام مردم‌سالار دینی در جهان اسلام و آسیب‌شناسی تجربه عملی الگو و نظام مردمسالاری دینی در ایران و ارائه راهکارهای عملی برطرف کردن آنها در جهان اسلام است. «گفتار و گفت‌گو در مردم‎سالاری دینی» عنوان اولین دوره این همایش بود که سال 1382 در دانشگاه علامه‎طباطبایی برگزار شد. دبیر عملی این همایش دکتر محمدباقر خرمشاد بود که نتایج همایش در قالب چهار کتاب مجموعه مقالات منتشر شد که یکی از آن‌ها، همین کتاب «مردم‌سالاری دینی» است.

مفروضات مردم‌سالاری دینی

دکتر محمدباقر خرمشاد معتقد است صرف به‌کار بردن «مردم‏سالاری دینی» دو موضع را مفروض می‎گیرد: 1. مردم‌سالاري، قابل قبول و مفيد است 2. دين، قابل قبول و مفید است؛ یعنی هم از مردم‎سالاری گریزی نیست و هم دین از ضرورت‌هاي زندگي فردي و اجتماعي انسان امروز است. خرمشاد مردم‏سالاری دینی را یک امر عام نمی‌داند و آن را برای جامعه ايران پیشنهاد می‎کند. او معتقد است دين در جوامع ایران به گونه‌اي است كه نمي‌شود آن را از حوزه عمومي زندگي مردم بيرون كرد. شاهد مثال آن هم تلاش‌های رضاشاه و محمدرضاشاه بود که کاملا بی‎نتیجه ماند. در نهايت دين منشأ حركت عمومي و گسترده‌اي مي‌شود كه انقلابي به عظمت و بزرگي انقلاب اسلامي را مي‌آفريند.

به گفته‏ی دکتر خرمشاد، نظريات ديني بدون لحاظ كردن مردم‌سالاري، توان ادامه راه را نخواهد داشت و مردم‌سالاري هم بدون در نظر گرفتن مؤلفه‌هاي ديني امكان تداوم حيات در ايران را نخواهد داشت. چراکه اسلام، ذاتاً اجتماعي است و برخلاف مسيحيت كه فردي كردن دين را در رابطه بين انسان و خدا توصيه مي كند، اسلام عكس آن را سفارش مي‌كند. استدلال خرمشاد این است که این فرضیه که دموكراسي ليبرال در قلمروي جغرافيايي مسيحي زماني محقق شد كه دين از حوزه زندگي بيرون رانده شد و ما در ایران هم چاره‎ای جز به حاشیه راندن دین برای رسیدن به دموکراسی نداریم، از اساس غلط است و ناشی از نشناختن جامعه و مردم ایران است.

مردم‌سالاری دینی از نگاه خرمشاد

یونسكو سال ۱۹۹۵ كتابي تحت عنوان «دموكراسي چيست» منتشر كرده است كه در آن وجود دموكراسي مستلزم دو اصل كلي شامل «نظارت همگاني بر تصميم‌گيري جمعي» و «داشتن حق برابر براي اعمال اين نظارت» بيان شده است. خرمشاد با استناد به این تعریف مردم‌سالاري ديني را مکانیسمی می‌داند که مردم در انتخاب و برگزيدن رهبران سياسي دخالت و بر كار آنها نظارت داشته باشند. نظارت هم از طريق پارلمان يا بعضي از نهادهاي مدني و خصوصاً با مدت‌دار بودن مناصب سياسي صورت مي‌گيرد. در این مکانیسم اگر كسي درست عمل نكرد، بار دوم انتخاب نمي‌شود. وقتي دکتر خرمشاد می‌گوید «مردم‌سالاري ديني» چنين مكانيسمي را در جامعه ديني و در چهارچوب دين، تصور می‎کند. معتقد است ذاتا ملاک‎های انتخاب در يك جامعه غيرديني با جوامع ديني متفاوت است.

اطلاعات

نام	«مردم‌سالاری دینی»، پاسخ به شبهاتی پیرامون نظام سیاسی ایران
کشور	ایران
نویسنده	محمدباقر خرمشاد