سفر از پیش از تاریخ به دنیای معاصر در موزه آذربایجان

موزه آذربایجان در مرکز شهر تبریز قرار دارد و یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران است. این موزه از نظر وسعت، پس از موزه ملی ایران، دومین موزه باستان‌شناسی ایران به شمار می‌رود. در موزه آذربایجان اشیای دیدنی متفاوتی مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف از گستره سرزمینی ایران گردآوری شده است.

تاریخچه موزه آذربایجان

در ایران بسیاری از موزه‌ها در خانه‌های تاریخی و ساختمان‌هایی بنا شده که پیش از آن کاربری دیگری داشته‌اند، با این حال ساختمان موزه آذربایجان از ابتدا با هدف ایجاد یک موزه و با طراحی و معماری مناسب آن به وجود آمده است.

نقشه موزه آذربایجان را آندره گدار، باستان‌شناس معروف فرانسوی (1881 تا 1965) تهیه کرده است. وی نزدیک ربع قرن در ایران زندگی کرد و مدتی رئیس پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. گدار در زمان حضور در ایران نقشه ساختمان‌های بسیاری را طراحی کرد که هر کدام از آن‌ها، امروزه جزء ساختمان‌ها و اماکن دیدنی ایران به شمار می‌روند.

ایده ساخت این موزه همزمان با برگزاری نمایشگاهی در سالن کتابخانه تربیت تبریز در سال 1928 میلادی (1306 و 1307 خورشیدی) مطرح شد. با توجه به این که در این نمایشگاه، چند سکه قدیمی کشف‌شده در شهر تبریز به نمایش گذاشته شده بود، شماری از اهالی فرهنگ تبریز تصمیم گرفتند مکانی ایجاد کنند که به نمایش دائمی آثار تاریخی کشف‌شده در این شهر اختصاص یابد. اجرایی شدن این ایده، چندین سال زمان برد و در نهایت در سال 1962 میلادی (1341 خورشیدی) ساخت موزه آغاز شد.

ویژگی‌ها و معماری موزه آذربایجان

ساختمان این موزه نزدیک 2400 متر مربع مساحت دارد. موزه در سه طبقه ساخته شده که در هر طبقه، سالنی به ابعاد 800 متر مربع برای نمایش اشیای مختلف به وجود آمده است.

در موزه آذربایجان اشیایی مربوط به دوره پیش از اسلام تا دوره اسلامی به نمایش گذاشته شده است. شمار این اشیا مجموعا به 12 هزار قطعه می‌رسد که 2300 قطعه آن، در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

طبقه هم‌کف و زیرزمین موزه آذربایجان

در این طبقه اشیای دوره پیش از تاریخ تا ورود اسلام به ایران به نمایش درآمده است. سفالینه‌های تپه‌ اسماعیل‌آباد با قدمت هفت هزار ساله و سنگ‌های معدنی سرپانتین (سنگ صابون) که از جیرفت کشف شده و روی آن‌ها تصاویری از گیاهان و حیوانات حک شده، از جمله شاخص‌ترین اشیای به نمایش درآمده در این بخش موزه از دوره پیش از تاریخ است. علاوه بر این مجسمه یک زن متعلق به سه هزار سال پیش و ظروفی از دوره‌های پیش از میلاد در این بخش در معرض دید عموم قرار دارد.

یکی از جالب‌ترین دیدنی‌های موزه، اجساد مرد و زنی است که در سال 1999 میلادی (1378 خورشیدی) در کاوش‌های انجام‌‌شده در اطراف مسجد کبود به دست آمده و به هزار اول پیش از میلاد تعلق دارد.

روی دیوار شمالی این بخش از موزه، سنگی که «بسم‌الله» نامیده می‌شود، نصب شده است. این سنگ یک اثر هنری عظیم است که توسط یکی از هنرمندان معاصر ایرانی به وجود آمده و کتیبه‌ای به سبک جدید به شمار می‌آید.

طبقه اول موزه آذربایجان

برای دیدن اشیای دوره پس از اسلام باید به این طبقه مراجعه کنید. قدیمی‌ترین اشیای این قسمت به قرن نهم میلادی تعلق دارد و از اطراف شهر نیشابور به دست آمده است. وجود لعاب سفید و نقش و نگار اسلامی و کوفی در این اشیا که می‌توان تحول آن را تا دوره قاجار در تزئین ظروف مشاهده کرد، از جمله ویژگی‌های شاخص آن‌ها به شمار می‌آید. در این بخش امکان مشاهده سکه‌های ضرب‌شده در ادوار مختلف حکومت‌های ایران، از پیش از تاریخ تا دوره قاجاریه (قرن نوزدهم) نیز وجود دارد. ظروف سفالی دوره‌های مختلف و مهر‌های قدیمی، چندین سنگ قبر، مجسمه و پیکره انسانی و چند نمونه از سنگ‌های کتیبه‌دار در این بخش به نمایش درآمده است. یکی از اشیای جالب این بخش از موزه، قفلی رمزدار است که در اواخر قرن یازدهم میلادی ساخته شده است. فناوری به کار رفته در این قفل 900 ساله، بسیار حیرت‌آور و نبوغ‌آمیز است.