موزه نفت سبزوار، مروری بر میراث صنعتی جهانی

در طول تاریخ رویدادهای فراوانی موجبات تحول و دگرگونی حیات اجتماعی بشر را فراهم آورده‌اند، ولی از نظر اقتصادی و اجتماعی، هیچ کدام از این رویدادها را نمی‌توان با دستیابی به فناوری‌های جدید اکتشاف و پالایش نفت مقایسه کرد. از زمانی که نفت وارد چرخه اقتصادی بشر شد، شیوه‌های استفاده از آن به سرعت پیشرفت کرد و علوم مختلفی پیرامون آن به وجود آمد. امروزه علی‌رغم تمام پیشرفت‌هایی که در زمینه استفاده از انرژی‌های پاک و ساخت محصولات با مواد غیرنفتی به دست آمده، ادامه زندگی بدون نفت غیر قابل تصور است. نفت در کشورهای نفت‌خیزی همچون ایران، تنها یک کالا یا ماده خام به شمار نمی‌آید، بلکه عنصری است که زندگی نسل‌های مختلف با آن گره خورده است. شاید همین اهمیت است که سبب شده در ایران موزه‌هایی در ارتباط با مراحل استخراج و فرآوری نفت به وجود آید. «موزه نفت سبزوار» را به عنوان قدیمی‌ترین موزه‌های ایران می‌شناسند که به صورت تخصصی به موضوع نفت و توزیع فرآورده‌های نفتی در ایران می‌پردازد.

تاریخچه موزه نفت سبزوار
سبزوار یکی از شهرهای قدیمی خراسان رضوی و دومین شهر خراسان بزرگ از نظر وسعت است. سبزوار بیش از 240 هزار نفر جمعیت دارد و ارتفاع آن از سطح دریا حدود 977 متر است. این شهر در تاریخ ایران جایگاهی ویژه دارد و به عنوان پایتخت حکومت سربداران شناخته می‌شود. سربداران را بزرگ‌ترین جنبش عدالتخواهی ایران می‌دانند که در قرن چهاردهم میلادی ظهور کردند، زمانی که مغول‌ها بر ایران تسلط داشتند و ظلم را به نهایت رسانده بودند. این قیام پایانی بر حدود 120 سال حکومت مغولان بر ایران بود... در طول تاریخ چهره‌های فرهنگی و ادبی شاخصی از سبزوار ظهور پیدا کرده‌اند. این شهر صاحب یکی از گویش‌های اصیل فارسی خراسانی است. وجود آثار تاریخی متعدد و سنت‌های کهن، نشانه‌ای از تاریخ کهن و فرهنگ غنی سبزوار است. امروزه این شهرستان با برخورداری از مراکز علمی و آموزشی متعدد، محلی برای تحصیل بیش از 20 هزار دانشجو محسوب می‌شود. سبزوار علاوه بر پیشینه تاریخی خود، موقعیت جغرافیایی ممتازی دارد که آن را به عنوان یکی از شهرهای اصلی در مسیرهای زمینی استان خراسان رضوی تبدیل کرده است. به همین دلیل سبزوار در برخی زمینه‌ها مانند توزیع فرآورده‌های نفتی، از گذشته‌های دور جایگاهی کلیدی دارد. در حال حاضر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه سبزوار مدیریت خدمات‌رسانی به چند شهرستان منطقه را بر عهده دارد.
شکل‌گیری اولیه موزه نفت سبزوار به 2001 میلادی (1380 خورشیدی) باز می‌گردد. این موزه در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) با حضور رئیس شرکت ملی نفت ایران به صورت رسمی به بهره‌برداری رسید. این موزه با زیربنایی نزدیک 500 متر مربع در بلوار بهار سبزوار، روبروی میدان فاطمی، در محل ایستگاه قدیمی عرضه فرآورده‌های نفتی شهر سبزوار برپا شده است. این ساختمان در سال 1939 میلادی (1318 خورشیدی) توسط شرکت نفت انگلیس و ایران خریداری شد و «ساختمان شرکت نفت انگلیس و ایران» نام گرفت.
پس از ملی شدن صنعت نفت ایران در سال 1951 میلادی (1329 خورشیدی) این ساختمان نیز به «ساختمان شرکت ملی نفت ایران» تغییر نام داد. تا سال 1995 میلادی (1374 خورشیدی) از این ساختمان به عنوان مرکز توزیع فرآورده‌های نفتی استفاده می‌شد ولی از آن پس، به دلیل کاهش میزان استفاده از بنا، آن را به موزه دائمی صنعت نفت ایران تبدیل کردند.

بخش‌های مختلف موزه نفت سبزوار
موزه نفت سبزوار از دو بخش بیرونی و داخلی تشکیل شده است. در بخش بیرونی، قطعات و تجهیزات قدیمی استخراج و انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی مانند دستگاه‌های مکانیکی، تلمبه‌ها، شیرآلات و ماشین‌های قدیمی انتقال نفت به نمایش درآمده است. چند نمونک از جمله نمونک یک دکل حفاری نیز در حیاط مجموعه در معرض دید قرار دارد. یک گالری عکس از مراحل مختلف استخراج نفت و تولید فرآورده‌های نفتی و وسایل اندازه‌گیری حجم و انتقال مایعات نفتی از جمله اشیای دیدنی بخش داخلی موزه هستند. نمایشگاهی از کاریکاتورهای مرتبط با صنعت نفت نیز در این بخش موزه برپاست. همچنین مراحل اکتشاف تا مصرف نفت، در قالب یک نمونک مفصل به نمایش درآمده است.