کتابخانه و موزه وزیری و گنجینه‌های گران‌بهای موجود در آن

کتابخانه وزیری یزد از غنی‌ترین کتابخانه‌های ایران به شمار می‌رود. این کتابخانه به خاطر داشتن چند هزار جلد کتاب نفیس خطی و چاپی، نزد پژوهشگران به عنوان یکی از منابع ارزشمند تحقیقی شناخته می‌شود. کتابخانه وزیری بخش‌های متعددی دارد، از جمله موزه‌ای که در آن علاوه بر کتاب‌ها و آثار مکتوب قدیمی، وسایل و تجهیزات مرتبط با زندگی مردمان قدیم یزد نیز نگهداری می‌شود.

تاریخچه کتابخانه وزیری یزد
تاسیس کتابخانه وزیری یزد به سال 1955 میلادی (1334 خورشیدی) باز می‌گردد. «علی‌محمد وزیری» موسس این کتابخانه است. وی در سال 1895 میلادی (1274 خورشیدی) در یزد متولد شد. خانواده وی یکی از خاندان اصیل یزدی بود. وزیری از کودکی به آموختن علوم دینی مشغول شد و توانست به عنوان یکی از عالمان به‌نام شهر یزد خدمات ارزنده‌ای به مردم این دیار عرضه کند. وزیری پس از سقوط پهلوی اول در سال 1941 میلادی (1320 خورشیدی) و کاهش فشارها بر فعالیت‌های دینی، در سامان دادن به حوزه علمیه یزد نقش مهمی داشت. علاوه بر تاسیس کتابخانه وزیری، تاسیس انجمن واعظین نیز به عنوان یکی از خدمات ماندگار این عالم برجسته شناخته می‌شود. وی در سال 1977 میلادی (1356 خورشیدی) درگذشت و در مسجد جامع کبیر یزد، در کنار کتابخانه مشهور خود به خاک سپرده شد.
کتابخانه وزیری در ابتدا با حدود 1600 جلد کتاب در بخش شمالی مسجد جامع کبیر یزد، برای استفاده طلاب علوم دینی راه‌اندازی شده بود، ولی در طول سال‌های بعد، با خرید خانه‌های اطراف گسترش پیدا کرد، تا جایی که زیربنای آن امروز به حدود شش هزار متر مربع رسیده است. یکی از نخستین تغییراتی که با هدف گسترش کتابخانه صورت گرفت، تاسیس ساختمانی با زیربنای 600 متر مربع در سال 1965 میلادی (1344 خورشیدی) بود که با همکاری یکی از بازرگانان یزدی انجام شد... این کتابخانه در سال 1969 میلادی (1348 خورشیدی) به همراه 3300 نسخه کتاب خطی خود، به آستان قدس رضوی وقف شد و امروز تحت نظر سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مدیریت می‌شود. در وقف‌نامه مجموع تعداد کتاب‌ها در زمان وقف 21267 جلد ذکر شده است.

منابع موجود در کتابخانه وزیری یزد
بیش از 4800 نسخه کتاب خطی، نزدیک شش هزار جلد کتاب چاپ سنگی، حدود 235 هزار جلد کتاب چاپی و افزون بر شش هزار نسخه نشریات ادواری، کتابخانه وزیری یزد را به یکی از نفیس‌ترین گنجینه‌های کتاب‌های خطی و تاریخی ایران تبدیل کرده است. کتاب‌ها و اسناد کتابخانه در چند بخش در دسترس قرار دارد: مخزن کتاب‌های خطی، مخزن کتاب‌های چاپ سنگی، مخزن کتاب‌های چاپی و مطبوعات. همچنین چند تالار مطالعه، مرکز اطلاع‌رسانی و بخش مرمت کتاب‌های خطی نیز در ساختمان کتابخانه به وجود آمده است.

موزه وزیری یزد
یکی از زیرمجموعه‌های دیدنی کتابخانه وزیری، موزه آن است که در یک سالن، مجموعه‌ای از اشیا و کتاب‌های قدیمی را گرد آورده است. سکه، قفل و چفت و بست‌های قدیمی، پوستینی گران‌قیمت که به یکی از خان‌های یزد تعلق داشته، زنگ موسوم به «شیحه‌کش» که در میدان معروف وقت‌ساعت یزد نصب بود، مجموعه لوازم خانه و صنایع دستی مانند گلدان، سرمه‌دان، سماور، ظروف چینی، قوری و قلیان، ابزار و تجهیزات روشنایی همچون چراغ‌های آویزی و تنگی، لباس‌های قدیمی، پارچه‌های سنتی زربفت، طلا و نقره‌دوزی و تافته، وسایل خوشنویسی و وسایل حمام همچون تاس، تشت و لگن مسی از جمله وسایل موجود در موزه محسوب می‌شود. چندین جلد قرآن قدیمی، قباله‌ها و نکاح‌نامه‌ها، نامه و آثار خوشنویسی از اساتید به‌نامی چون میرعماد، استاد نی‌ریزی و درویش عبدالمجید طالقانی، از جمله آثار مکتوب موزه به شمار می‌آید. نکاح‌نامه‌ای در موزه وجود دارد که به سال 1779 میلادی (1157 خورشیدی) تنظیم شده است. بیشتر اشیای موجود در موزه را مردم یزد به آن اهدا کرده‌اند. هنوز هم اشیایی ارزشمند از سوی مردم یزد به موزه اهدا و بدین وسیله بر وسعت و تعداد اشیای آن افزوده می‌شود. وجود ابزار و وسایلی که روزگاری در زندگی مردم یزد رواج داشته است، این موزه را تا حدی به موزه‌های مردم‌شناسی نیز شبیه می‌کند.