موزه تجارت دریایی خلیج فارس، شناسنامه بندر بوشهر

قدمت بندر بوشهر به دوران باستان برمی‌گردد. این بندر در تمام مدت حیات خود بندری مهم بود، ولی حداقل از دوره زندیه (قرن هجدهم میلادی) به مهم‌ترین بندر ایران تبدیل شد. به دلیل نزدیکی بندر بوشهر به شیراز، پایتخت زندیه، کریم‌خان زند، معروف‌ترین پادشاه این سلسله که از 1759 تا 1779 میلادی حکومت کرد، به این بندر توجه خاصی داشت و تلاش می‌کرد این بندر در مقایسه با بندر بصره، جایگاه بالاتر و رونق بیشتری داشته باشد. بعدها در دوره قاجار (قرن نوزدهم) تجارت در بوشهر به قدری پررونق بود که تاجران به پشتوانه درآمدهای بازرگانی خود، به چاپ پول مخصوص این بندر اقدام می‌کردند. وجود 10 کنسولگری و چندین نمایندگی خارجی در بوشهر، بیانگر اهمیت این بندر در این دوره تاریخی است. «موزه تجارت دریایی خلیج فارس» تلاش کرده است بخشی از اسناد مربوط به فعالیت‌های تجاری و بازرگانی این بندر مهم را گردآوری کند.

موزه تجارت دریایی خلیج فارس در کجا قرار دارد؟
ساختمانی که موزه تجارت دریایی خلیج فارس در آن واقع است، در محله قدیمی بهبهانی بوشهر قرار دارد و در دوره قاجاریه (قرن نوزدهم میلادی) تاسیس شده است. در ابتدای تاسیس، این عمارت 3430 متر زیربنا داشت ولی امروز تنها حدود 700 متر مربع از آن پابرجاست. معمار بنا فردی به نام «موسی کاشی» بود. وی این ساختمان را با الگوگیری از عالی‌قاپوی اصفهان بنا کرد. «حاج ابوالقاسم شیرازی» بنیان‌گذار و صاحب بنا بود؛ کسی که با لقب «ایرانی» نیز شناخته می‌شد و یکی از معروف‌ترین تاجران بوشهر محسوب می‌شد. وی را نخستین فردی می‌دانند که کشتی بخار را به بوشهر وارد کرد. بخشی از این عمارت تجارت‌خانه بود و بخشی دیگر کاربری مسکونی داشت. جالب این که در ورودی تجارت‌خانه تنها حدود چهار متر با ساحل فاصله داشت تا کشتی‌ها به محض پهلو گرفتن در بندر بتوانند به آن مراجعه کنند و امور تجاری خود را به انجام برسانند. همین نزدیکی به ساحل، یکی از دلایلی بود که موجب شد در عملیات ساخت اسکله، بخش‌هایی از بنا تخریب شود.

موزه تجارت دریایی خلیج فارس، بخش‌ها و ویژگی‌ها
موزه از سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) در ساختمانی که امروز به عنوان «عمارت شیرازی» یا «عمارت ایرانی» بر جا مانده، برپا شد. اشیای موزه در دو بخش «تجارت» و «دریانوردی»، مجموعا در 35 ویترین به نمایش درآمده است. در دوره قاجار (قرن نوزدهم) سه کشتی مظفری، مازندران و پرسپولیس از اروپا خریداری شد که از بین آن‌ها کشتی پرسپولیس نخستین کشتی توپدار ایران به شمار می‌آید. تصویری از ناخدا ابراهیم دریایی، نخستین کاپیتان ایرانی کشتی پرسپولیس، ناخدا عباس دریانورد، نخستین کاپیتان کشتی مظفری و ناخدا ارشد، نخستین کاپیتان کشتی مازندران روی دیوار موزه در کنار تصاویری قدیمی که به اوایل قرن بیشتم مربوط می‌شود، در موزه قابل مشاهده است.
مجموعه‌ای از چند سنگ قبر که در منطقه «بندر سیراف» کشف شده، از اشیای جالب موزه به شمار می‌رود. سیراف یک بندر باستانی است که در نزدیکی بندر بوشهر و در کرانه خلیج سیراف قرار دارد. یک سنگ قبر به خط کوفی مربوط به اوایل ورود اسلام به ایران (قرن هفتم و هشتم میلادی) از آثار قابل توجه این مجموعه محسوب می‌شود. همچنین چند سنگ که پیش از ایجاد لنگرهای فلزی از آن به عنوان لنگر استفاده می‌شد، دیگر اشیای این قسمت هستند. در بازدید از موزه تجارت دریایی خلیج فارس می‌توانید شمار قابل توجهی اسناد تجاری را که قدمت شمار زیادی از آن‌ها به بیش از یک قرن بالغ می‌شود، مشاهده کنید. چند نمونک از شناورهای قدیمی مورد استفاده مردم بوشهر نیز در موزه به نامیش درآمده است.
تصاویر قدیمی از شهر و شخصیت‌های مهم آن، دیگر دیدنی‌های موزه را تشکیل می‌دهد. تصویر بزرگی از روزنامه‌ای مربوط به سال 1902 میلادی (1320 هجری قمری) مربوط به بوشهر روی یکی از دیوارهای موزه نصب شده که در آن بوشهر به نام «ابوشهر» خوانده شده و نام چهار محله اصلی شهر (بهبهانی، شنبلی، دهدشتی و کوتی) بر آن نقش بسته است. جالب این که در این روزنامه هم اخبار محلی و هم خلاصه‌ای از اخبار خارجی دیده می‌شود. سندی در این قسمت قرار دارد که نشان می‌دهد نخستین چک ایران در بوشهر صادر شده است. تصاویر و ابزارهای مربوط به ساخت لنج و قایق‌های صیادی در کنار سه نقشه قدیمی ادریسی، اسطخری و ابوریحان بیرونی که در آن‌ها از نام «دریای پارس» یا «بحر فارس» برای اشاره به خلیج فارس استفاده شده است، در این بخش به چشم می‌خورد.
در طبقه دوم ساختمان نیز چند جلد کتاب قدیمی مرتبط با دریانوردی و ظروف پذیرایی در کنار شماری از تجهیزات ارتباطی قدیمی قرار داده شده است. ابزاری همچون خمره که ملوانان برای انتقال مواد غذایی به کار می‌بردند در این بخش جای گرفته است.