موزه چینی‌خانه اردبیل، نمایشگاه چینی‌های نفیس 500 ساله

موزه‌ها تنها یک مکان دیدنی برای بازدیدی کوتاه نیستند، بلکه می‌توان آن‌ها را نمایشگاهی از جلوه‌های فرهنگی و تمدنی جوامع به شمار آورد. در سرزمین کهن ایران، موزه‌های تاریخی زیادی در زمینه‌های مختلف مشغول فعالیتند؛ نکته مهم این که بسیاری از این موزه‌ها در خانه‌ها و مکان‌های تاریخی برپا شده‌اند و بازدیدکنندگان می‌توانند علاوه بر دیدن اشیای به نمایش‌گذاشته‌شده از حضور در مکانی تاریخی لذت ببرند. در آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی که یکی از آثار ثبت‌شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود، موزه‌ای برپا شده که به نام «موزه چینی‌خانه» شناخته می‌شود.

شیخ صفی‌الدین اردبیلی و جایگاه تاریخی او
با وجود آن که شیخ صفی‌الدین اردبیلی در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی می‌زیست (1252 تا 1334 میلادی/ 650 تا 735 خورشیدی) تاثیرات وی در تاریخ ایران از قرن شانزدهم میلادی با روی کار آمدن امپراتوری صفویان آشکار شد. وی جد دودمان صفوی است و شاه اسماعیل اول که در سال 1501 میلادی/ 907 هجری قمری حکومت صفویان را بنیان نهاد، از نوادگان وی بود. او را بنیان‌گذار طریقتی می‌دانند که در عصر خود طرفداران بسیار پیدا کرد و چند قرن بعد به قدرت گرفتن صفویان انجامید. شیخ صفی‌الدین فرقه خود را در اردبیل بنیان نهاد و در خانقاهش به تبلیغ مسلک خود پرداخت. وی پس از فوت در همین خانقاه دفن شد. به خاطر احترامی که دودمان صفوی به شیخ صفی‌الدین داشتند، چند تن از شاهان صفوی نیز در کنار قبر وی دفن شده‌اند. این آرامگاه در میدان عالی‌قاپو اردبیل واقع شده است.

تاریخچه و ویژگی‌های موزه چینی‌خانه
تاسیس موزه چینی‌خانه به سال 1991 میلادی (1370 خورشیدی) باز می‌گردد. 100 قطعه از اشیای موزه مربوط به دوره حکومت شاه عباس اول (1587 تا 1629 میلادی) است. گفته می‌شود «هوانگ دی» که در آن زمان امپراتور چین بود، این ظروف را به مناسبت احیای جاده ابریشم برای شاه ایران فرستاده است. جاده ابریشم مسیری کهن است که در طول چندین قرن شبکه ارتباطی چین به غرب آسیا، شمال آفریقا و اروپا را پشتیبانی می‌کرد. شاه عباس پس از دریافت ظروف، آن‌ها را ممهور کرد و به اردبیل فرستاد تا در آرامگاه شیخ صفی‌الدین نگهداری شود. هنوز هم بر این اشیا عبارت «بنده شاه ولایت عباس» به عنوان نشان شاه عباس دیده می‌شود. در دوره قاجاریه و پس از امضای عهدنامه ترکمانچای (1828 میلادی/ 1206 خورشیدی) بین ایران و روسیه، یک ژنرال روس به نام پاسکوویچ بسیاری از اشیای موزه از جمله 800 قطعه ظرف چینی و نزدیک چهار هزار جلد کتاب ارزشمند دست‌نویس را به غارت برد. شماری از این اشیا در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می‌شود. شماری از اشیای موزه نیز در موزه‌های ملی تهران، شیراز و اصفهان به نمایش گذاشته شده بود که با تاسیس موزه چینی‌خانه به این مکان بازگشت.
تالاری که امروزه موزه چینی‌خانه در آن برپاست، توسط شیخ بهایی، از نامدارترین دانشمندان و معماران عصر صفوی طراحی شده است. این تالار در بخش شرقی «قندیل‌خانه» قرار دارد. قندیل‌خانه قسمت اصلی بنای آرامگاه شیخ صفی‌الدین به شمار می‌آید و در دو طبقه، دقیقا روبروی سرسرای ورودی واقع است. صرف نظر از آثاری که در این بخش قابل مشاهده است، وجود تاق‌نماها، مقرنس‌ها و نقوش اسلیمی، این تالار را به تنهایی به یک اثر فاخر تبدیل می‌کند. بر اساس برخی نقل‌ها شاه عباس در این تالار به چله‌نشینی و خلوت‌گزینی مشغول می‌شد.

اشیای موزه چینی‌خانه اردبیل
در موزه چینی‌خانه اشیای پرشماری در قالب 1256 محفظه به نمایش درآمده است. آن چنان که از نام موزه پیداست، ظروف چینی بیشتر آثار آن را تشکیل می‌دهند. یک جلد قرآن به خط کوفی که روی پوست آهو نوشته شده است و عمر آن حدود 1100 سال تخمین زده می‌شود، گلدان‌های چینی با مهر شاه عباس، مهر سنگی حاکمان صفوی، سکه‌های نقره‌ای، دستورهای صادرشده از سوی شاهان صفوی و خرقه‌ای پشمین که به شیخ صفی‌الدین اردبیلی منسوب است، از جذاب‌ترین اشیای موجود در موزه محسوب می‌شوند.