موسیقی کردی، صدای عشق و حماسه

موسیقی

موسیقی کردی، صدای عشق و حماسه

کردستان مانند دیگر مناطق ایران، موسیقی مخصوص به خود را دارد که متناسب با فرهنگ و جغرافیای آن رشد کرده است. در این موسیقی نواها و ابزاری خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد که شناخت آن، به شناخت سبک زندگی و تاریخ این قوم بزرگ کمک خواهد کرد. موسیقی کردی به قدری با زندگی مردم مناطق کردنشین ایران پیوند برقرار کرده، که می‌توان آن را جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی کردها دانست.

موسیقی‌شناسان، موسیقی کردی را در دو شاخه کلاسیک و مدرن مورد بررسی قرار می‌دهند. از آن جا که کردها در مناطق زیادی از غرب آسیا حضور دارند، رگه‌هایی از این موسیقی را می‌توان در فرهنگ کشورهای زیادی مشاهده کرد.

محتوای موسیقی کردی

موسیقی کردی همانند موسیقی دیگر اقوام، در فرهنگی که در آن رشد کرده ریشه دارد و هم‌زاد افسانه‌هایی کهن است که در قالب ترانه‌ها، خود را نمایان کرده‌اند. بخش قابل توجهی این ترانه‌ها محتوایی حماسی دارند و سینه‌به‌سینه، از گذشته‌های دور در میان مردم منتقل شده‌اند.

به جز حماسه، حکایات و داستان‌ها نیز در موسیقی کردی روایت می‌شود که روایتگر قهرمانی‌ها و دلدادگی‌هاست.

از «کاویس آغا» (1889 تا 1936 م.) به عنوان یکی از مشهورترین ترانه‌سرایان کرد نام برده می‌شود که اشعار و آوازهای او در میان کردها بسیار محبوب است.

ابزارهای موسیقی کردی

در موسیقی کردی انواع سازهای بادی، کوبه‌ای و زهی مورد استفاده قرار می‌گیرد، با این حال برخی سازها را می‌توان معرف موسیقی کردی دانست. از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• دف: این ساز که در دسته سازهای کوبه‌ای قرار می‌گیرد، در سراسر خاورمیانه گسترده شده، ولی در موسیقی کردی جایگاه ویژه‌ای دارد. از گذشته‌های دور نوازندگان چیره‌دست دف در کردستان حضور داشتند و خصوصا در مجالس سرور، هنرنمایی می‌کردند. یکی از دلایل گستردگی توجه به دف در کردستان را به وجود آیین‌های عرفانی در این ناحیه نسبت می‌دهند. تا چند دهه پیش دف به دلیل اقبال مردم به تنبک، مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود، ولی با تلاش برخی چهره‌ها از جمله بیژن کامکار، این ساز به تدریج در کل ایران رواج پیدا کرد و امروز در هنرستان‌های موسیقی به دانشجویان آموزش داده می‌شود.

بیژن کامکار از هنرمندان کرد در حال نواختن دف

• بالابان: این نوع ساز بادی از دو نی به طول تقریبی 35 سانتی‌متر تشکیل شده که هفت سوراخ روی آن وجود دارد. نوازنده با جابجایی انگشتان خود روی این هفت سوراخ، نواهای مختلف را از بالابان خارج می‌کند. با وجود آن که این نوع ساز در مناطق آذری‌نشین طرفدار دارد، در کردستان نیز از آن استفاده می‌شود. بر اساس برخی مدارک تاریخی، این ساز از نخستین سده‌های پس از ورود اسلام به ایران مورد استفاده قرار گرفته است.

• شمشال: این ساز بادی یک نی فلزی به شمار می‌رود که بیشتر در کردستان نواخته می‌شود. برخی افراد این ساز را ساز نی چوپان می‌نامند، ولی استفاده از آن فراتر از هنرنمایی چوپانان در هنگام استراحت یا هدایت گله است! شمشال برای اجرای نواهای محلی کردستان به کار می‌رود و پای ثابت بسیاری از مراسم شادمانی و عروسی‌هاست. شمشال با تنبک و دف، برای اجرای رقص محلی کردها کاربرد دارد. از شمشال در مراسم عزا نیز استفاده می‌شود.

استاد قادر عبدالله‌زاده مشهور به «قاله مه‌ره» یکی از نوازندگان توانمند شمشال است و در میان کردها شهرت ویژه‌ای دارد.

• دیوان: در میان تمام اقوام کرد، دیوان به عنوان یکی از سازهای پرطرفدار شمرده می‌شود. دیوان را سازی از خانواده تنبور می‌دانند که 9 یا هفت سیم دارد. در نوع 9 سیمی، سیم‌ها به صورت سه تایی و در نوع هفت تایی به صورت سه- دو- دو کنار هم قرار گرفته‌اند و کوک می‌شوند.

• نقاره: با وجود آن که نقاره سازی مختص کردستان نیست، نوع خاصی از آن در این منطقه کاربرد دارد که نسبت به نقاره شمال، که نوع فراگیرتر این ابزار موسیقی است، بزرگ‌تر است. در کردستان گاهی نقاره را به اسب می‌بندند و نوازنده سوار بر اسب، به نواختن آن مشغول می‌شود. این شکل ویژه از نقاره‌نوازی مهارت زیادی می‌طلبد.

علاوه بر این‌ها از نی، سرنا، نایه، دهل، تنبک، تنبور، کمانچه و دوتار هم در موسیقی کردی استفاده می‌شود. با وجود آن که دهل در موسیقی نواحی مختلف ایران دیده می‌شود، دهل کردستان اندازه متوسطی دارد و مثل همه جای دیگر، همراه با سرنا نواخته می‌شود.