تاس، ساز شورانگیز دراویش کردستان
تاس، ساز شورانگیز دراویش کردستان
هر چند استفاده از تاس در برخی مناطق ترکیه و هند دیده شده، ولی این ساز یکی از ابزارهای موسیقایی مخصوص قوم کرد است. ساختن و نواختن این ساز مهارت‌های خاصی نیاز دارد که کرد‌ها توانسته‌اند به خوبی به آن تسلط پیدا کنند. تاس عمدتا در مجالس خانقاهی درویشان و عارفان غرب ایران نواخته می‌شود.
اجزای تاس
کاسه تاس عمدتا از جنس مس ساخته می‌شود. گاهی از چوب هم برای ساختن کاسه این ساز استفاده می‌کنند، ولی در این حالت بهتر از چوب درخت گردو یا چوب محکم دیگری را به کار گیرند تا مقاومت بالایی داشته باشد. بدنه‌های مسی معمولا از همان ظروفی است که در منزل استفاده می‌شود، ولی بدنه سازهای برنجی، برای ساختن ساز ریخته‌گری شده است.
روی کاسه تاس را پوست گاو یا گوسفند می‌کشند. برای آن که صدای خوبی از تاس شنیده شود، نباید ضخامت پوست زیاد باشد. نوازنده تاس با چوب یا نوعی تسمه چرمی یا لاستیکی روی پوست می‌کوبد و نغمه‌های مختلفی تولید می‌کند. ممکن است تاس با بدنه‌ای تمام فلزی ساخته شود و پوست در آن به کار نرود. در این حالت می‌توان تاس‌هایی در اندازه‌های مختلف و برای کارهای گوناگون تولید کرد.
مضراب‌های تاس باید علاوه بر استحکامی که دارند، بسیار ظریف باشند تا در هنگام نواختن، هم از شکستن در امان باشند و هم به پوست روی تاس آسیب وارد نکنند. در برخی موارد برای آن که صدای ساز تشدید شود، گویی داخل آن می‌اندازند.
نغمه‌های تاس
دف که یکی دیگر از سازهای محبوب منطقه کردستان است، به عنوان مکمل تاس مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا در اجراها، گروهی از دف‌نوازان پیرامون فردی که به نواختن تاس مشغول است گرد می‌آیند و به همراهی او به دف‌نوازی مشغول می‌شوند. در این حال نوازنده تاس، نقشی شبیه رهبر نوازندگان دارد و با انتخاب و اجرای نغمه مورد نظر خود، آن‌ها را هدایت می‌کند. گاهی به جای دف، تاس را با دوطبله و در مواردی کمی با دهل و دوزله هم می‌نوازند. در برخی مناطق کوهستانی همراهی سرنا و تاس هم مشاهده می‌شود، ولی این مورد بسیار نادر است و معمولا در برخی مراسم خاص رخ می‌دهد.
با تاس هفت نغمه نواخته می‌شود:
• حیران
• گریان
• فتاح پاشایی
• لبلان
• زنگی زنگی
• سه‌جار
• شلان
تاریخچه و کاربرد تاس
تاس را یکی از سازهای قدیمی و باستانی به حساب می‌آورند، با این حال مستنداتی که بتوان با آن این گفته را تایید کرد، در دست نیست. گفته می‌شود در نقش برجسته طاق بستان که به عهد ساسانی (224 تا 651 م.) مربوط است، تصویری از تاس وجود دارد. در این نقش برجسته شاه سوار بر اسبی تصویر شده و پشت سر او سه ردیف نوازنده قرار گرفته‌اند که به نظر می‌رسد یکی از افراد ردیف اول، تاس می‌نوازد. واژه تاس یا دیگر نام‌های این ساز، در کتاب‌های قدیمی موسیقی ایران آمده است.
طبق حدس کارشناسان حوزه موسیقی، تاس در ابتدا در جشن‌ها مورد استفاده قرار گرفته و پس از مدتی، به خاطر صدای رسای آن، برای اطلاع‌رسانی رویدادهای مهم در روستاهای مختلف کاربرد پیدا کرده است. به تدریج پای تاس به خانقاه‌ها و مراسم مذهبی باز شده و جایگاه خود را در بین دراویش باز کرده، به طوری که امروز در بین دراویش از نوعی تقدس برخوردار است.
اگر به ادبیات فارسی مراجعه کنیم، به سازی به نام کوس (یا کاسه یا کاس) بر می‌خوریم که کاربرد آن خبر کردن مردم بوده است. احتمالا کوس همان چیزی است که امروز به نام تاس می‌شناسیم.
مجالس درویشان با نام پروردگار و پیامبر اسلام شروع می‌شود، با دف‌نوازی ادامه می‌یابد و در اوج خود به مرحله «قیام» می‌رسد. در این مرحله است که تاس‌نوازان کار خود را آغاز می‌کنند و همراه با دف‌نوازان مراسم را ادامه می‌دهند و شور و حال دراویش را به نهایت می‌رسانند.
یک نوازنده در حال تاس‌نوازی
برخی محققان تاس را همان ساز طاس یا طاسه فارسی می‌دانند که به کوس، تیمپانی یا تمبال شباهت زیادی دارد.
نوازندگان مشهور تاس
بیشتر نوازندگان تاس و افرادی که به فنون ساختن و نواختن این ساز آشنا هستند، از دراویش خانقاهی هستند و متناسب با منش و سبک زندگی خود، به شهرت علاقه‌ای ندارند. با این حال در بین مردم کرد، امجد ابراهیمی به عنوان یکی از مشهورترین نوازندگان این ساز شناخته می‌شود. وی علاوه بر نواختن تاس، در دف‌نوازی هم تبحر دارد و تاکنون چندین اجرا در نقاط مختلف جهان انجام داده است.
امجد ابراهیمی در حال نواختن تاس
| نام | تاس، ساز شورانگیز دراویش کردستان |
| کشور | ایران |
موسیقی
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: