هم‌نشینی شور موسیقی و رستاخیز طبیعت در موسیقی بختیاری

موسیقی

هم‌نشینی شور موسیقی و رستاخیز طبیعت در موسیقی بختیاری

سنت‌های هر قوم و فرهنگ به عنوان گنجینه‌های میراث ناملموس، ارزشمند و ستودنی هستند. در ایران نیز اقوام مختلف سنت‌هایی مخصوص به خود دارند که می‌توان آن‌ها را گنجینه‌هایی برای شناخت فرهنگ و تاریخ ایران به شمار آورد. «نوروز» به عنوان یک سنت فراگیر، در میان هر کدام از اقوام ایرانی شکل و جنبه‌ای خاص به خود گرفته است. این آیین در میان بختیاری‌ها نیز رنگ و بویی ویژه دارد، رنگ و بویی که بیش از هر چیز در موسیقی بختیاری‌ها نمایان می‌شود. می‌توان ادعا کرد موسیقی نوروزی و بهارانه بختیاری، گونه‌ای متمایز با دیگر گونه‌های این موسیقی است.

بهار و موسیقی بختیاری

بهار فصل زایش و بیداری طبیعت است. بختیاری‌ها اصالتا کوچ‌نشین هستند و هم‌زیستی دائمی با طبیعت دارند، از این رو زندگی و معاش‌شان با طبیعت گره خورده است. بدین ترتیب آنان نیز همچون طبیعت در فصل بهار، به استقبال رستاخیزی توام با طراوت و تازگی می‌روند.

بختیاری‌ها مانند تمام ایرانیان در استقبال از نوروز به خانه‌تکانی و نظافت منازل خود مشغول می‌شوند، ولی در میان آنان رسومی متفاوت نیز وجود دارد. برای مثال پس از تحویل سال (لحظه‌ای که خورشید در نقطه اعتدال بهاری قرار می‌گیرد و سال جدید آغاز می‌شود) به صورت دسته‌جمعی به دیدار خانواده‌هایی می‌روند که در سال گذشته، عزیزی را از دست داده‌اند تا بدین وسیله، به آنان تسلیت عرض کنند و مایه دلگرمی برای آنان باشند.

«سرنا» و «دهل» از جمله سازهایی هستند که از دیرباز در میان ایرانیان به صورت گسترده مورد استفاده بوده‌اند. اشاره به این سازها در متون کهن ادب پارسی، یکی از مواردی است که جایگاه تاریخی آن‌ها را مسجل می‌کند. این دو وسیله موسیقی، در موسیقی بهارانه بختیاری استفاده‌ای وسیع دارند.

از نظر فنی، دستگاه چهارگاه و آواز دشتی بیشتر از دیگر گوشه‌ها در موسیقی‌های بهارانه بختیاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. محتوای ترانه‌ها و سرودهای بهارانه بختیاری‌ها، از طبیعت زیبای زاگرس که محل اصلی زیست آنان محسوب می‌شود، بیشترین تاثیر را پذیرفته است. متناسب با ویژگی‌های فصل بهار، در این ترانه‌ها از امید و زنده شدن گفته می‌شود، حتی گاهی شاعر و خواننده در قالب موسیقی‌های بهارانه به بیان آلام و رنج‌های خود می‌پردازد. البته این آلام معمولا عاشقانه‌هایی هستند که به بهانه بهار به زبان می‌آیند و بیان می‌شوند. شاعر در برخی اشعار از دوری معشوق سخن می‌گوید و در نهایت امید خود را برای وصال بازگو می‌کند... بختیاری‌ها به دلیل دشواری‌هایی که در زندگی کوچ‌نشینی دارند، معمولا در موسیقی‌شان از رنج‌های خود می‌گویند، هر چند در بهار، این رنج‌ها جلوه‌ای دیگر پیدا می‌کند و با امید و افق‌های روشن هم‌نشین می‌شود. به هر حال همراهی بهار با واگویه‌ها و احساسات مردم بختیاری، دلیلی دیگر از جایگاه مهم این فصل در نگاه آن‌هاست.

اجرای موسیقی بختیاری در نوروز

نوروزخوانی در موسیقی بختیاری پیشینه‌ای کهن دارند. قطعات ایل بختیاری در نوروز معمولا با «سرنا» و «دهل» اجرا می‌شود. «توشمال»ها نوازندگان محلی هستند که در بین بختیاری‌ها به اجرای موسیقی می‌پردازند. این افراد در نوروز در میان مردم بختیاری با دهل و سرنا قطعاتی اجرا می‌کنند. مردم نیز با اجرای آن‌ها به پای‌کوبی مشغول می‌شوند و در نهایت به توشمال‌ها صله می‌پردازند.

موسیقی تحویل سال نو

در میان ایرانی‌ها یک قطعه موسیقی بختیاری به عنوان موسیقی نوروزی شهرت پیدا کرده که در زمان تحویل سال پخش می‌شود. این قطعه موسیقی که «نوروزنامه» نیز خوانده می‌‌شود، با استفاده از دهل و سرنا در دستگاه چهارگاه نواخته شده که گاهی با تغییراتی که در آن به گوش می‌رسد، به شور گرایش پیدا می‌کند. این نغمه به قدری اصیل و قدیمی است که شاید پیشینه‌اش به ده‌ها قرن قبل باز گردد. شاید همین پیشینه موجب شده باشد که تا این حد ایرانیان با آن ارتباط برقرار کنند و آن را بخشی از سنت‌های دیرینه نوروزی خود بشمارند.

اجرایی از نوروزنامه که استاد علی اکبر مهدی‌پور دهکردی (1935 تا 2010 میلادی/ 1314 تا 1388 خورشیدی)، از سرنانوازان چیره‌دست بختیاری آن را نواخته، در کنار آیین نوروز در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است. این قطعه در سال 1986 میلادی (1365 خورشیدی) در استدیو رادیو تلویزیون ایران ضبط شد و از آن سال، همه ساله همزمان با لحظه تحویل سال خورشیدی از رسانه‌های مختلف پخش می‌شود.