تکم‌گردانی، آیین مردم آذربایجان در استقبال از بهار
تکم‌گردانی، آیین مردم آذربایجان در استقبال از بهار
در ایران نوروز و آغاز فصل بهار، یکی از بزرگ‌ترین مناسبت‌های ملی محسوب می‌شود. جشن‌های نوروز در بخش‌های مختلف ایران، آیین‌ها و رسوم خاصی دارد. در آذربایجان هم مردم با برگزاری آیین تکم‌گردانی، به استقبال بهار می‌روند. این آیین در استان‌های آذری‌زبان ایران، از جمله آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل، خصوصا شهرهایی همچون اردبیل، مشکین‌شهر و اهر رواج دارد.
جایگاه و اهمیت نوروز
نوروز نخستین روز سال خورشیدی، برابر با یکم فروردین و بیست و یکم مارس است. در تقویم خورشیدی، لحظه تغییر سال برابر با لحظه اعتدال بهاری است، یعنی زمانی که خورشید از دید ناظران زمینی در ابتدای برج حمل قرار می‌گیرد و طول روز و شب برابر می‌شود.
جشن نوروز یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های به جا مانده از ایران باستان است. با این حال به درستی نمی‌توان درباره پیدایش آن نظر داد. برخی مورخان معتقدند در ایران، جشن‌های نوروز از 538 پیش از میلاد، زمانی که کوروش بزرگ پادشاه بود، رواج دارد. با وجود آن که ورود اسلام به ایران بسیاری از رسوم پیش از خود را متحول کرد یا به فراموشی سپرد، نوروز به قدری مورد احترام بود که پایدار ماند و اصالت خود را حفظ کرد. آثار به جا مانده از دوره‌های مختلف تاریخی، پایداری نوروز و التزام ایرانیان به گرامیداشت این آیین را در طول تاریخ به نمایش گذاشته است.
این جشن باستانی در مناطق وسیعی از آسیا گرامی داشته می‌شود. علاوه بر ایران، نوروز در چندین کشور تعطیل رسمی است و مراسمی برای گرامیداشت آن برپا می‌شود.
تکم و تکم‌گردانی چیست؟
«تکه» در زبان ترکی به معنی «بز نر» است. حرف «میم» در انتهای آن، نشانه مالکیت است و بدین ترتیب، «تکم» را می‌توان «بز نر من» معنا کرد. تکم یک مجسمه چوبی از بز نر است که روی یک صفحه گرد یا چهارگوش قرار داده می‌شود. در بیشتر نقاط آذربایجان، تکم را با استفاده از موی سیاه بز، می‌پوشانند و روی آن پارچه قرمز می‌کشند. رنگ قرمز به عنوان رنگی که پیام‌آور شور و طراوت است، در آیین‌های نوروزی ایران بسیار مورد توجه است.
عروسک بز نر را شبیه بزهای واقعی، با وسایلی مثل زنگوله تزئین می‌کند. عروسک به صفحه نچسبیده و به وسیله دسته‌ای چوبی، از زیر امکان بالا و پایین رفتن دارد. «تکم‌گردان» یا «تکم‌چی» با در دست گرفتن مجسمه بز نر، آن را به حرکت در می‌آورد و به خواندن شعرهایی می‌پردازد. وی تکم را طوری حرکت می‌دهد که انگار او به زبان آمده است! این شعرها معمولا با انجام حرکات موزون همراه است و ضمن بیان مضامینی طنز، از فرارسیدن بهار و نوروز حکایت دارد. تماشاچیانی که اجرای تکم‌گردان را می‌بینند، هدایایی به او می‌دهند.
تکمگردانها معمولا با گرم شدن نسبی هوا و آغاز آب شدن برف کوه‌های سبلان کار خود را آغاز می‌کنند. تکم‌گردانی به نوعی یک حرفه موروثی تلقی می‌شود. تکمگردانها ممکن است به تنهایی به اجرای برنامه بپردازند، ولی گاهی همراه آنان فردی که «توبره‌کش» یا به اصطلاح آذری «تورباچکن» نامیده می‌شود، به راه می‌افتد. توبره‌کش هنگام اجرای برنامه، بین مردم می‌چرخد و هدایای آنان را جمع‌آوری می‌کند.
اشعار تکم‌گردانی
تکم‌گردانی با هر شعر و آوازی اجرا نمی‌شود و سبک و اشعار مخصوصی دارد. هر چند این اشعار، مضامینی گسترده را در بر می‌گیرد. از این رو علاوه بر مضامین طنز یا درخواست هدیه از حاضران، تکم‌گردانان حتی از تجربیات روزمره، عدالت‌خواهی و مسائل اعتقادی نیز می‌خوانند. تنوع مضامین، به تکم‌گردانان امکان می‌دهد از خلاقیت خود به بهترین شیوه استفاده کنند، طوری که در طول سالیان دراز، اجراهای آنان تفاوت داشته باشد و تکراری نشود. بیشتر اشعار تکم‌گردانی به زبان آذری است، ولی ممکن است آنان در اجرای خود از سروده‌های فارسی نیز استفاده کنند.
ثبت ملی تکم‌گردانی
این آیین در سال 2011 میلادی (1390 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید.
| نام | تکم‌گردانی، آیین مردم آذربایجان در استقبال از بهار |
| کشور | ایران |
| ناحیه | آذربایجان شرقی |
| نوع | هنری |
| ثبت | ملی |
آداب و رسوم
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: