نخل‌برداری، آیین نمادین مردم یزد برای عزاداری امام حسین(ع)
نخل‌برداری، آیین نمادین مردم یزد برای عزاداری امام حسین(ع)
ماه محرم موعد عزاداری مسلمانان برای امام حسین(ع)، سومین پیشوای شیعیان است. امام حسین(ع) در زمان خود با حاکم ظالم جنگید و به همراه یارانش که بهترین مردمان روزگار خود بودند، در این راه به شهادت رسید. مردم ایران هر ساله در سالگرد شهادت این مرد بزرگ، آیین‌های عزاداری سراسری برگزار می‌کنند. در هر گوشه ایران متناسب با فرهنگ و تاریخ آن، عزاداری‌ها شکل و شیوه‌ای خاص به خود گرفته است. آیین‌های عزاداری یزد در محرم، جلوه‌ای خاص و بی‌نظیر از ارادت آنان به امام حسین(ع) را به نمایش می‌گذارد. از میان این آیین‌ها، نخل‌برداری یکی از کهن‌ترین و نمادین‌ترین عزاداری‌های یزدی‌هاست.
معنای نخل‌برداری چیست؟
نخل‌برداری یا نخل‌گردانی در یزد، در روز عاشورا، روز شهادت امام حسین(ع) انجام می‌شود. به اعتقاد مردم یزد، این آیین تشییع نمادین پیکر امام حسین(ع) است و نخل، تابوت ایشان به شمار می‌رود. نخل اتاقکی شبیه تابوت است که در محلهای برگزاری مراسم، مانند مساجد و حسینیه‌ها حمل می‌شود. معمولا این اتاقک با پارچه‌های سیاه پوشیده شده و انواع شال‌های رنگارنگ و آینه به آن آویزان است. البته امروز تزئینات کمتری برای نخل‌ها به کار می‌رود و تنها سراسر آن را با پارچه‌های سیاه می‌پوشانند.
شکل نخل
ظاهر برخی نخل‌ها جناغی‌شکل و مانند درخت سرو است. چارچوب نخل متشکل از یک چوب‌بست با یک کف‌بند است که هشت تا 20 تیرچه چوبی و الوار و چهار تا 12 ستون بلند چوبی دارد. تنه نخل از اتصال چند ترکه و تیرک و دستک و بست‌های مختلف ساخته می‌شود و به همین خاطر، معمولا مشبک است. ارتفاع قاعده نخل از زمین، حدود 40 تا 50 سانتی‌متر است. این فاصله برای راحتی بیشتر عزاداران هنگام بلند کردن نخل از زمین تعبیه شده است.
وزن نخل به خاطر ساختار چوبی آن، بسیار زیاد است و پس از تزئین، بیشتر هم می‌شود. برخی نخل‌های بزرگ، مثل نخل امیرچخماق وزنی در حد چند تن دارند و بلند کردن آن به حضور بیش از 100 مرد قوی‌هیکل نیاز دارد.
تاریخچه نخل‌گردانی
به ادعای برخی مورخان، سابقه نخل به قبل از اسلام و دوره ساسانیان (224 تا 651 م.) بر می‌گردد. در این دوره مردم برای سیاوش (پهلوان افسانه‌ای ایران) عزاداری می‌کردند و در سوگ او، نخل برمی‌داشتند. با این حال طبق قول قوی‌تر، پیشینه این شیوه عزاداری به دوره صفویه (1501 تا 1736 م.) مربوط است. دلیل نامگذاری این تابوت نمادین به نام «نخل» چندان مشخص نیست، ولی به عقیده برخی افراد، از آن جا که امام حسین(ع) روی شاخه‌های درخت خرما به سمت محل دفن حمل شده، تابوت نمادین ایشان را نیز «نخل» نامیده‌اند. البته ممکن است دلایل دیگری نیز در این نامگذاری وجود داشته باشد؛ از جمله ساخته شدن تابوت‌های قدیمی ایران از چوب و برگ نخل یا تقدس و حرمت نخل در فرهنگ ایرانی.
ساخت نخل هنر ظریفی است که استادان مخصوص به خود را دارد. در حال حاضر در یزد، خانواده‌هایی هستند که شهرت آن‌ها نخل‌بند یا نخل‌ساز است.
نخل امیرچخماق به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین نخل‌های موجود، در تکیه امیرچخماق نگهداری می‌شود و حدود 450 سال قدمت دارد. این نخل به نام «نخل حیدری‌ها» هم شناخته می‌شود.
آیین نخل‌برداری در کدام مناطق ایران اجرا می‌شود؟
برگزاری آیین نخل‌برداری بیشتر در مناطق کویر مرکزی ایران رواج دارد و از بین همه، نخل‌برداری در یزد با شکوه خاصی برگزار می‌شود و شهرتی جهانی دارد. مراسم نخل‌برداری در برخی مناطق علاوه بر محرم، در مراسم‌های خاص عزاداری مانند روز شهادت امیرالمومنین(ع) در 21 رمضان نیز انجام می‌شود.
در برخی مناطق ایران، نخل‌برداری قواعد خاصی دارد و بلند کردن هر پایه نخل، به صنف، طایفه یا اهالی محلهای خاص اختصاص دارد. این جایگاه به عنوان حقی موروثی تلقی می‌شود و کسی از آن تخطی نمی‌کند.
آداب نخل‌برداری
از روز اول محرم تا چند روز قبل از روز نهم (تاسوعا) کار تزئین نخل‌ها انجام می‌شود. این کار را «نخل‌بستن» می‌نامند. کار تزئین نخل‌های بزرگ ممکن است چند روز طول بکشد. علاوه بر استفاده از پارچه‌های سبز و سیاه، گل، شمشاد، آینه، زیورآلات و وسایل رزم مانند شمشیر، خنجر، سپر و کلاه‌خود نیز در تزئین نخل‌ها به کار می‌رود.
نخل‌برداری بر اساس عرف هر منطقه، در ساعتی مشخص از شبانه‌روز انجام می‌شود، ولی مهم‌ترین ساعت حرکت نخل‌ها، ظهر روز عاشوراست.
کسانی که قصد حمل نخل را دارند، معمولا جسمی نرم یا پارچه را بر یکی از کتف‌های خود می‌بندند تا بتوانند نخل را در مسافت بیشتری روی دوش خود بکشند. یک فرد سالمند و با تجربه که معمولا از سادات است، رهبری گروهی را که معمولا با پای برهنه دور نخل قرار می‌گیرند، بر عهده دارد. به فرمان وی، جمعیت با گفتن ذکر «یا حسین» نخل را از زمین بلند می‌کنند و به سوی حسینیه‌ها، میدان‌ها و محله‌های مختلف حرکت می‌کنند. علاوه بر فردی که در بالای نخل می‌ایستد، چند نفر نیز برای نظم دادن به جمعیت، جلوتر از نخل حرکت می‌کنند.
پس از پایان مراسم عزاداری عاشورا، نخل را به محل اصلی بر می‌گردانند و فردی تمام زیورآلات نخل را باز می‌کند.
ثبت ملی آیین نخل‌برداری
نخل‌برداری یکی از آیین‌های عزاداری مشترک در نقاط مختلف ایران است. این آیین در هر نقطه، با تفاوت‌هایی به اجرا در می‌آید ولی در همه آن‌ها، برداشتن و حرکت دادن نخل، مشترک است.
نخل‌برداری سه بار به نام شهرهای مختلف در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده که نخستین آن در سال 2011 میلادی (1390 خورشیدی) و به نام استان یزد بود. همچنین در سال 2013 میلادی (1391 خورشیدی) نیز دو بار، به نام شهرهای ندوشن (حوالی میبد یزد) و مهرجرد (استان کرمان) ثبت شده است.
| نام | نخل‌برداری، آیین نمادین مردم یزد برای عزاداری امام حسین(ع) |
| کشور | ایران |
| ناحیه | یزد |
| شهر | یزد |
| نوع | دینی |
| ثبت | بدون ثبت |
آداب و رسوم
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: