اخلاق در اسلام، به دنبال تحقق استعدادهای ذاتی

ادبیات

بهروز رفيعى سال 1336 (1957 میلادی) در فریدن اصفهان به دنیا آمد. مترجم، عضو هیئت علمی گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تدریس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌ها و مراکز علمی متعدد از جمله: جامعه المصطفی العالمیه، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مرکز تخصصی اخلاق و تربیت حوزه علمیه قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، پژوهش و تألیف 19 عنوان کتاب و بیش از 40 مقاله علمی چکیده‏ای رزمه‏ی رفیعی است. او در سال 1378 (1999 میلادی) اولین اثر خود با عنوان «کتاب‌شناسی توصیفی و موضوعی اخلاق، عرفان و تصوف اسلامی» را منتشر کرد. این کتاب بعد از آن منتشر شد که رفیعی به دلایل نامعلوم عطای تحصیل در رشته حقوق دانشگاه تهران را به لقایش بخشید و روی به تحقیق و تالیف و ترجمه آورد.

آثار رفیعی

بهروز رفیعی، پیش از پیروزی انقلاب با عشق به طلبگی وارد حوزه علمیه تهران شد. پس از پیروزی انقلاب مدتی درگیر کارهای اجرایی بود. سال 1363 (1984 میلادی) به اتفاق همسر و فرزندش به قم مهاجرت کرد و مشغول تحصیل در دروس دینی شد. سال 1372 (1993 میلادی) پس از موفقیت در آزمون سراسری در رشته حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد، اما بعد از گذراندن 100 واحد، دانشگاه را رها کرد. کتاب دوم «رفیعی آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن» (جلد سوم امام محمد غزالی) نام داشت که سال 1382 (2003 میلادی) به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شد. کتاب آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، کتابی پنج‌جلدی درباره دیدگاه اندیشمندان مسلمان درباره آموزش و پرورش و پایه‌های اندیشه‌های آنان است. جلد سوم این کتاب را بهروز رفیعی نوشته است. کتاب‎شناسی توصیفی-تحلیلی تعلیم و تربیت در اسلام گزیده منابع عربی ـ در سال 1381 (2002 میلادی) از رفیعی به چاپ رسید. این کتاب سال 1382 (2003 میلادی) عنوان سوم کتاب سال حوزه را کسب کرد. رفیعی در مقطع کارشناسی ارشد در رشته‎ای تاریخ و فلسفه‏ی علوم تربیتی از پژوهشکده‏ی حوزه و دانشگاه فارغ‎التحصیل شده است. فعالیت تحقیقی و تالیفی رفیعی بیشتر درباره موضوعات تربیت اسلامی، اخلاق اسلامی و منبع‌شناسی و ترجمه از عربی به فارسی است.

اخلاق در اسلام

کتاب «اخلاق در اسلام» از دیگر آثار بهروز رفیعی است که به زبان انگلیسی منتشر شده است. این کتاب مجموعه مقالاتی از برجسته‌ترین اندیشمندان و استادان ایرانی در حوزه اخلاق است. کتاب دارای 9 مقاله در خصوص اخلاق در اسلام و پیشینه آن است. در مقاله اول دکتر سیدجلال‌الدین مجتهدی اخلاق در فرهنگ اسلامی و مبانی آن را بررسی می‌کند. در مقاله دوم دکتر غلامرضا اعسوانی چگونگی انتقال متون اخلاقی به جهان اسلام را بررسی کرده است. پیشینه پیدایش مکاتب اخلاقی در اسلام، مبانی فلسفه اخلاق در اسلام، رابطه بین فلسفه عملی و فلسفه نظری، منشاء دستورات اخلاقی، معیارهای ارزشیابی اعمال، اخلاق در قرآن و نقاط آغاز در اخلاق عملی عنوان سایر مقاله‌ها را تشکیل می‌دهد. رفیعی هدف از گردآوری این مقاله‎ها را تحلیل جایگاه مهم اخلاق در دین مبین اسلام عنوان کرده است و تاکید دارد که انسان‌ها برای تحقق استعدادهای ذاتی خود به آموزش اخلاق نیاز دارند.

اصول تربیت اخلاقی

بهروز رفیعی با انتشار مقاله «اصول تربیت اخلاقی از منظر اسلام: رویکردی تطبیقی» ثابت می‎کند که اسلام در حوزه تربیت به چهار اصل توجه می‎کند: سازگاری وسایل با هدف‎ها، پایبندی کامل به رفتار اخلاقی، رعایت تفاوت‏های فردی و بازتاب عینی و ذهنی اخلاق. رفیعی در این مقاله نشان می‎دهد که این اصول جهانی هستند و با فطرت بشر سازگارند. ضرورت بررسی این اصول از دیدگاه رفیعی این است که بدانیم لزومی ندارد که هر وسیله‎ای که برای تحقق تربیت اخلاقی برگزیده می‏شود در ذات خود وسیله‎ای تربیتی و درخور باشد؛ زیرا کم نیستند وسایلی که به نظر می‎رسند تربیتی‌اند، اما درواقع چنین نیستند و بهره‌گیری از آنها در فرایند تعلیم و تربیت، نتایجی خلاف خواست انتظار پدید می‎آورد و کار تعلیم و تربیت را مختل می‎کند. رفیعی تاکید دارد برای سنجش شایستگی فعالیت‎های تربیتی، ناگزیر باید تکلیف چند اصل را معلوم کرد؛ اصلی که میزان تحقق هدف‎های تربیت اخلاقی را در متربیان مشخص می‌کند، اصلی که میزان سازگاری وسایل با هدف (تربیت اخلاقی) را روشن کند، اصلی که میزان اخلاقی بودن رفتار متربیان را بسنجد. رفیعی برگرفته از نگاه اسلام معتقد است «اراده خیر، جان مایه‏ی رفتار اخلاقی است؛ یعنی اراده‎ی خیر است که به رفتار رنگ اخلاقی می‎دهد و کار دل و اراده خیر هرگز به شر و بدی آلوده نمی‎شود.»