موزه مردم‌شناسی جنوب سهند، نخستین موزه مردم‌شناسی آذربایجان شرقی

موزه‌های مردم‌شناسی محل‌هایی برای معرفی اعتقادات، آداب و رسوم، زبان، معیشت، خوراک، پوشاک، مسکن، فنون و هنرها و ابزار و تجهیزات زندگی مردم است. آن چه در این موزه‌ها به نمایش در می‌آید، گوشه‌هایی از زندگی مردم است که ممکن است آن چنان در زندگی به رویه و عادت تبدیل شده باشد که اهمیت آن به چشم نیاید. در ایران تفاوت در شیوه زندگی مردم مناطق مختلف به قدری زیاد است که می‌توان آن را یک رنگین‌کمان از آداب و رسوم و باورها توصیف کرد. این تنوع زاییده تفاوت‌های اقلیمی، جغرافیایی، قومی و فرهنگی است. به همین خاطر در سراسر ایران موزه‌هایی با عنوان «مردم‌شناسی» برپا شده است تا ابعاد مختلف فرهنگ و سبک زندگی مردمان هر منطقه به نمایش درآید. «موزه مردم‌شناسی جنوب سهند» نیز تلاشی است برای نمایش ابعادی از زندگی مردمانی زحمت‌کش و کوشا که در طول قرن‌ها با طبیعت زیسته‌اند و با آن خو گرفته‌اند.
موزه مردم‌شناسی جنوب سهند در کجا قرار دارد؟
موزه در ساختمانی قدیمی قرار دارد که به عنوان حمام مهرآباد شناخته می‌شود. این حمام در گذشته، پیش از آن که امکانات زیست شهری گسترش پیدا کند و دسترسی همگانی به آب لوله‌کشی و حمام خانگی فراهم شود، یکی از مهم‌ترین مراکز ارائه خدمات بهداشتی به مردم بناب بود. در گذشته به دلیل هزینه بالای تامین مواد سوختی و دشواری انتقال آب، حمام‌ها طوری طراحی می‌شدند که در مصرف آب و نگه‌داشت گرما از بیشترین بهره‌وری برخوردار باشند. به خاطر اهمیت نظافت در دین اسلام، حمام‌ها از نظر اجتماعی مکان‌هایی مهم به شمار می‌رفتند و در ساخت آن‌ها نهایت دانش مهندسی و معماری هر دوره به کار گرفته می‌شد. علاوه بر این وجود رطوبت بالا در محیط، دقت بیشتر در ساخت و طراحی سازه‌های حمام‌ها را ناگزیر می‌کرد... تمام این نکته‌ها در ساخت حمام مهرآباد به خوبی عیان است. این حمام با 324 متر مربع زیربنا، از آجر و سنگ و ساروج ساخته شده است. استفاده از ساروج که یکی از ملات‌های قدیمی مورد استفاده در معماری ایرانی است، در کنار آهک‌اندود شدن تمام اجزای بنا، استحکام بسیار زیادی به ساختمان بخشیده است. نمای بیرونی بنا با ازاره‌های سنگی و آجرهای سرخ‌گون، به زیبایی خودنمایی می‌کند.
بر اساس برخی منابع، حمام مهرآباد در دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) پایه‌ریزی شده است. بعدها نیز چندین عملیات مرمت روی بنا انجام شد. در نهایت در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) شهرداری بناب حمام را از مالک آن خرید و برای انجام عملیات بازسازی در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار داد. عملیات مرمت بنا در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) به پایان رسید و حمام به عنوان موزه، تغییر کاربری داد تا عنوان نخستین موزه مردم‌شناسی استان آذربایجان شرقی را از آن خود کند. این بنا روبروی مسجد مهرآباد قرار دارد. این مسجد نیز دارای ارزش تاریخی است و بر اساس کتیبه‌ای که در آن موجود است در سال 951 هجری قمری (1544 میلادی) ساخته شده است. این تاریخ همزمان با دوره حکومت شاه تهماسب یکم است. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مسجد، سرستون‌های زیبای آن است که به عقیده برخی کارشناسان، یکی از زیباترین جلوه‌های هنر ایرانی در دوره صفویه به شمار می‌رود. مسجد مهرآباد در سال 1968 و حمام مهرآباد در سال 1999 میلادی (1378 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
موزه مردم‌شناسی جنوب سهند، بخش‌ها و ویژگی‌ها
این موزه همچون دیگر موزه‌هایی که با موضوع مردم‌شناسی فعالیت می‌کنند، به دنبال معرفی آداب و رسوم و سبک زندگی مردم منطقه است و در آن وسایل، لباس‌ها و فعالیت‌های روزمره مردم شهرستان‌های هشترود، مراغه، بناب، عجب‌شیر و ملکان به نمایش درآمده است. در مجموع موزه 12 بخش دارد. این تقسیم‌بندی متناسب با کاربرد ابزار و وسایل و فعالیت‌های مربوط به زندگی مردم صورت گرفته است. 12 بخش موزه عبارتند از:
•    ادوات موسیقی
•    صنعت پارچه‌بافی
•    روشنایی
•    زیورآلات
•    پوشاک
•    تدفین
•    طب سنتی
•    ادعیه و طلسمات
•    ابزار کشاورزی
•    دست‌بافته‌های سنتی
•    آهنگری
•    ظروف مرتبط با آب