پیانونوازی جواد معروفی، تلاشی برای معرفی موسیقی ایرانی به جهان

موسیقی

پیانونوازی جواد معروفی، تلاشی برای معرفی موسیقی ایرانی به جهان

جواد معروفی نوازنده پیانو و آهنگساز ایرانی است که در 1912 میلادی (1291 خورشیدی) در تهران به دنیا آمد. مادرش عذرا و پدرش موسی، از شاگردان نخبه درویش‌خان، یکی از بزرگ‌ترین اساتید موسیقی آن عصر بودند و هر دو، موسیقی‌دانانی شناخته‌شده به شمار می‌رفتند. جواد در کودکی مادرش را از دست داد و در خانواده پدری بزرگ شد. وی در 18 سالگی ازدواج کرد و صاحب دو پسر و دو دختر شد.

معروفی موسیقی را نزد پدر آموخت و با نوازندگی تار و ویولون آشنا شد. جواد در 14 سالگی، هنگامی که کلنل علینقی وزیری مدیر هنرستان ملی موسیقی بود به آن جا راه یافت و به صورت آکادمیک به فراگیری موسیقی اشتغال پیدا کرد. در همین دوره معروفی به پیانو روی آورد و زیر نظر تاتینیا خاراکیان، پیانونوازی به شیوه کلاسیک را فرا گرفت. وی در نواختن پیانو به میزانی از مهارت دست یافت که اتودهای شوپن، موزارت، بتهوون، شوبرت و باخ را به خوبی اجرا می‌کرد. شاگردی علینقی وزیری، معروفی را در فن موسیقی به درجه عالی رساند، به طوری که توانست در 21 سالگی به خاطر مهارت و استعدادش در موسیقی به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درآید. در همین دوره او به تدریس موسیقی نیز مشغول شد. در ابتدای تاسیس رادیو در سال 1940 میلادی (1319 خورشیدی) معروفی به عنوان تک‌نواز پیانو به رادیو پیوست. جواد از سال 1953 میلادی (1332 خورشیدی) سرپرست موسیقی رادیو شد، به عضویت شورای عالی موسیقی درآمد و رهبر ارکستر شماره یک و رهبر ارکستر گل‌ها شد. در همین دوره وی بسیاری از آثار پیشکسوتان و بزرگان موسیقی ایرانی همچون علی‌اکبر شیدا، عارف قزوینی، رکن‌الدین مختاری و درویش‌خان را در ارکستر شماره یک اجرا کرد. وی بیش از 40 سال در نواختن پیانو فعالیت کرد و آثار بسیار زیبایی مانند «خواب‌های طلایی» و «فانتزی ژیلا» را به یادگار گذاشت. معروفی در نهایت در سال 1993 میلادی (1372 خورشیدی) درگذشت.

شیوه پیانونوازی جواد معروفی

روش جواد معروفی در نواختن پیانو، بیش از آن که از مرتضی محجوبی الگو بگیرد تابع مشیرهمایون شهردار بود. این اثرپذیری بیشتر به خاطر شکل آموزش‌ها و تعهد به اسلوب‌های نت‌پایه بود. البته میراثی که مرتضی محجوبی از خود به جای گذاشت، در میان تمام کسانی که پس از وی به پیانوازی در دستگاه‌های ایرانی اقدام کردند اثرگذار بود. آثار محجوبی به قدری در حیطه موسیقی ایرانی جاافتاده و برازنده است که می‌توان بسیاری از آن‌ها را شاهکار به شمار آورد، با این حال شاید گوش شنوندگان غربی چندان با شیوه اجرای این قطعات آشنا نباشد.

تاثیرات معروفی بر پیانونوازی ایرانی

شیوه معروفی ویژه و منحصربه‌فرد بود. وی پیانو را سازی می‌دانست که توان اجرای نغمات موسیقی ایرانی را در خود دارد، به همین دلیل تلاش می‌کرد موسیقی ایرانی را با کمترین دستکاری در کوک این ساز به اجرا درآورد. به کار گیری این شیوه به آن دلیل بود که موسیقی ایرانی به گوش شنوندگان آشنا با موسیقی غربی غریب نیاید. معروفی به قدری در این هدف خود مصمم بود که کوک ربع پرده را که تناسب بیشتری با موسیقی ایرانی دارد، کمتر به کار می‌برد و شاگردانش را نیز با شیوه‌های مرسوم پیانونوازی غربی تربیت می‌کرد. در اجراهایی که از معروفی به جا مانده، کاملا مشخص است که او جز در مواقع لزوم و به ضرورت، به تغییر کوک تن نداده است.

آهنگسازان موسیقی ایرانی به خلق قطعاتی همچون چهارمضراب و پیش‌درآمد می‌پردازند، ولی معروفی با استفاده از اسلوب موسیقی ایرانی، راپسودی، پرلود و فانتزی می‌نوشت. چنین تلاشی برای همسان کردن موسیقی ایرانی و موسیقی غربی تا پیش از این سابقه نداشت و کمک کرد پیانونوازی ایرانی در سطح جهان بیشتر شناخته شود.

معروفی ذهنی دوگانه داشت و آثار موسیقایی ایرانی و غربی را به خوبی می‌شناخت. پیش از جواد معروفی بیشتر آموزش‌ها به شکلی سینه‌به‌سینه بود؛ استاد نغمات را می‌نواخت و شاگرد با شنیدن و تقلید، آن را فرا می‌گرفت. حتی برخی اساتید با خط و علامت‌های مخصوصی که میان آن‌ها و شاگردان‌شان شناخته شده بود، مکتوباتی فراهم می‌آوردند که برای دیگران چندان مورد استفاده نبود. در این شرایط معروفی شاگردانش را ابتدا در نت‌خوانی به سطحی قابل قبول می‌رساند و معتقد بود بدون احاطه بر دانش خواندن نت، اجرای موسیقی فایده‌ای در بر ندارد. این اصرار معروفی بر سولفژ، آموزش‌های او را نظام‌مند می‌کرد و در اجرا، امکان انعطاف بیشتر را فراهم می‌آورد.

ثبت ملی پیانونوازی جواد معروفی

پیانونوازی جواد معروفی به عنوان سبکی خاص در نواختن این ساز در حیطه موسیقی ایرانی در سال 2018 میلادی (1397 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید.