آب‌انبار سلفی اوز، پابرجا و برقرار بعد از 550 سال

یکی از مهم‌ترین سازه‌های آبی ایران قدیم، آب‌انبارها بودند. آب‌انبار محلی برای ذخیره آب بود و معمولا با آب قنات، آب باران یا آب‌های فصلی پر می‌شد تا در فصول خشک و کم‌باران، نیاز مردم به آب، از آن تامین شود. آب‌انبار معمولا یک حوض یا استخر بزرگ سرپوشیده بود که در مناطق کویری، شمار زیادی از آن وجود داشت. آب‌انبار سلفی اوز از جمله آب‌انبارهای استان فارس است که هنوز هم ساختمان آن پابرجاست.

آب‌انبار سلفی اوز در کجا قرار دارد؟

آب‌انبار سلفی، قدیمی‌ترین آب‌انبار شهر اوز است. شهر اوز مرکز شهرستان اوز است که با 50 هزار نفر جمعیت، در جنوب استان فارس قرار دارد. این شهر در جنوب شرق شیراز واقع است و با آن 340 کیلومتر فاصله دارد. اوز در دشتی میان دو کوه از دنباله کوه‌های زاگرس جنوبی واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا، 986 متر است. میانگین دمای سالانه این شهر حدود 37 درجه سانتی‌گراد و میانگین بارش سالانه آن 203 میلی‌متر است. بر اساس برخی شواهد، شکل‌گیری این شهر به دوران ساسانی (224 تا 651 میلادی) نسبت داده می‌شود. با این حال تاریخ جدید اوز پس از حمله افغان‌ها و سقوط صفویه (1736 میلادی) آغاز شده است. در این دوره ساکنان مناطق مختلف فارس و جنوب ایران به اوز مهاجرت کرده‌اند تا از ناامنی‌های ناشی از حمله افغان‌ها در امان باشند.

آب‌انبار سلفی این شهر در محله محمودی واقع شده و به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، در معرض خشکی قرار گرفته است. مشکل تامین آب آشامیدنی این شهر از حدود 100 سال پیش آغاز شده است. تا پیش از سال 2007 م. آب لوله‌کشی اوز شور بود و فقط برای شستشو و آبیاری درختان مورد استفاده قرار می‌گرفت. در حال حاضر آب مورد نیاز شهر از سد سلمان فارسی تامین می‌شود، با این حال هنوز هم مشکل تامین آب وجود دارد و مردم برای تامین بخشی از آب مورد نیاز خود به آب‌انبارهایی متکی هستند که در شرف خشک‌شدن قرار دارند.

به نظر می‌رسد پیش از آغاز قرن بیستم، در اوز سازه‌هایی برای مهار آب‌های سطحی وجود داشت که در کنار آب‌انبارها برای تامین نیاز جمعیت آن زمان کفایت می‌کرد. ولی در دوره اخیر با بروز خشکسالی‌های فراوان، افزایش جمعیت و رشد نیاز شهری در کنار نیازهای کشاورزی، منابع آبی تحت فشار زیادی قرار گرفته‌اند.

تاریخچه آب‌ابنار سلفی اوز

در گذشته که سامانه‌های آبرسانی شهری وجود نداشت، آب‌انبارها مهم‌ترین منابع تامین آب شهرهایی مثل اوز به شمار می‌رفتند. آب‌انبار سلفی در دوره تیموریان (سال 891 هجری قمری معادل 1486 میلادی) بنا شده است. بانی احداث این آب‌انبار، فردی به نام حاج محمد زینل شمسایان بوده است. در آن زمان «حسین بایقرا» از نوادگان امیر تیمور پادشاه بود.

در سال 2012 م. نیز عملیاتی برای مرمت این بنا انجام شد. در این مرمت با لایروبی کانال‌های انتقال آب، جریان آب ورودی به مخزن آب‌انبار بهبود یافت. همچنین دیواره‌های پیرامونی، گنبد مخزن و ساختمان داخلی آب‌انبار نیز بازسازی شد.

بخش‌های آب‌انبار سلفی اوز

مطابق دیگر آب‌انبارهای ایران، آب‌انبار سلفی نیز از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:

• مخزن: محل ذخیره آب که پنج متر عمق و شش متر قطر دارد و می‌تواند بیش از 140 متر مکعب آب را در خود ذخیره کند.

• پلکان: پلکان مسیر رسیدن به مخزن است و در میانه آن، حوض کوچکی وجود دارد که آن را «دست‌دره» می‌نامند. آب پیش از ورود به مخزن به دست‌دره وارد می‌شد تا گل و لای و رسوبات آن تفکیک شود.

• محل برداشت آب: این بخش در زبان مردم محلی «تی‌تخ» نامیده می‌شود. در این قسمت سنگی به نام «دست‌انداز» قرار گرفته تا از سقوط حیوانات و انسان در آن جلوگیری شود.

• محل خروج آب: اضافه آب مخزن از این قسمت خارج می‌شد و جریان پیدا می‌کرد.

ثبت ملی آب‌ابنار سلفی اوز

نام این اثر در 1998 میلادی (1377 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	آب‌انبار سلفی اوز، پابرجا و برقرار بعد از 550 سال
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	اوز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی