ایستگاه راه‌آهن تبریز و معماری متهورانه آن

پیدایش راه‌آهن یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای بشری در زمینه حمل و نقل بود.

تاریخچه راه‌آهن در ایران

نخستین خط آهن ایران در 1848 میلادی (1227 خورشیدی)، در دوران حکومت قاجار بنا شد. این خط آهن چند شهر در شمال ایران را به هم وصل می‌کرد و کاربرد محدودی داشت. تاسیس یک خط تراموا در سال 1882 میلادی (1261 خورشیدی) بین تهران و شهر ری را که 8.7 کیلومتر طول داشت، می‌توان بزرگ‌ترین رویداد، پیش از بهره‌برداری کامل از راه‌آهن سراسری ایران در 1935 میلادی (1314 میلادی) دانست. بعدها در مسیر راه‌آهن سراسری ایران، ایستگاه‌ها و پل‌های متعددی ساخته شد که امروزه برخی از آن‌ها کاربری خود را از دست داده‌اند، ولی به عنوان آثار تاریخی به شمار می‌روند.

ایستگاه راه‌آهن تبریز

ورود راه‌آهن به تبریز به زمان ایجاد خط آهن تبریز- جلفا بر می‌گردد. اتصال این دو شهر در زمان جنگ جهانی اول رخ داد. در سال 1914 میلادی (1293 خورشیدی) اقدامات مربوط به ساخت اولین ایستگاه راه‌آهن تبریز شروع و بهره‌برداری از آن در سال 1916 میلادی آغاز شد. در نهایت، نخستین قطار، در سال 1915 میلادی به این شهر وارد شد، ولی خط آهن تبریز- جلفا به صورت رسمی در سال 1921 میلادی (1300 خورشیدی) از سوی روس‌ها به ایران تحویل داده شد. ایستگاه قدیمی تبریز، مدتی در مسیر خط آهن تبریز- جلفا که 149 کیلومتر طول داشت، به فعالیت مشغول بود. با این حال به دلیل آن که در سال‌های بعد، در بهره‌برداری از این خط آهن مشکلاتی پیش آمد، این ایستگاه مدت‌ها بدون استفاده ماند.

اتصال ریلی تهران و تبریز که در سال 1958 میلادی (1337 خورشیدی) رخ داد، جایگاه ایستگاه راه‌آهن تبریز را به خوبی ارتقا داد. این مسیر 748 کیلومتری، به دلیل اهمیت اقتصادی و سیاسی تبریز بسیار مهم بود و جایجایی مسافر و بار در آن، به صورت روزانه جریان داشت. هم اکنون نیز ایستگاه راه‌آهن تبریز در جابجایی مسافر و کالا به ترکیه، کشورهای قفقاز و اروپا نقش مهمی دارد. در حال حاضر مسیرهای تبریز- تهران، تبریز- مشهد و تبریز- وان (ترکیه) از پرترددترین مسیرهای مسافری این ایستگاه به شمار می‌رود.

ویژگی‌ها و معماری ایستگاه راه‌آهن تبریز

طرح اولیه ایستگاه راه‌آهن کنونی تبریز را فرنان پوین (Fernand Pouillon) معمار، کارآفرین و نویسنده فرانسوی پیشنهاد کرد. وی به جز ایستگاه راه‌آهن تبریز، در طراحی ایستگاه راه‌آهن مشهد نیز نقش‌آفرینی کرد. وی طرح ایستگاه راه‌آهن تبریز را در سال 1958 میلادی، همزمان با اتصال ریلی تهران و تبریز به همراه عبدالعزیز فرمانفرمایان، محسن فروغی و حیدر غیابی تکمیل کرد. حیدر غیابی در تکمیل طرح این ایستگاه، نقش مهمی ایفا کرد و ایده‌های جذابی به آن افزود. کار ساخت این ایستگاه تا 1965 میلادی (1344 خورشیدی) به طول انجامید.

از نظر معماری، ایستگاه راه‌آهن تبریز را می‌توان یک طراحی متهورانه توصیف کرد. سقف wشکل این ایستگاه که با دو ستون بسیار بزرگ و چند ستون جانبی نگه‌داری می‌شود، در کنار سقفی که به صورت جدا از دیوارها طراحی شده، از ابداعات مهندسان طراح این ایستگاه است. فضای مابین سقف و ستون‌ها با شیشه پوشانده شده و سقف به صورت طره‌ای از نمای شرقی بنا پیش آمده است تا به بیننده حس معلق بودن سقف را القا کند. همین ویژگی در قسمت جنوبی، یک پیش‌آمدگی ایجاد کرده و ایوانی بزرگ به وجود آورده که در زیر سقف، پنهان شده است.

دو ستون بزرگ بنا، به معمار اجازه داده است که فضایی با پلان باز و بدون ستون به وجود آورد. در نمای اصلی بنا (بخش شرقی) جرزهایی عمودی و مثلثی به چشم می‌آیند که به شکلی ممتد، از سطح بالا آمده‌اند و پنجره‌هایی در میان آن‌ها نمایان است. در طبقه اول بنا، این جرزها با شیشه پوشانده شده‌اند ولی در طبقه اول، پنجره‌های کوچک مربعی‌شکلی وجود دارد که نور فضای اداری مجموعه را تامین می‌کنند. در نمای شمالی و جنوبی ایستگاه نیز به صورت گسترده از شیشه استفاده شده است.

ایستگاه راه‌آهن تبریز در کجا قرار دارد؟

این ایستگاه در غرب منطقه شهری تبریز واقع شده است. میدان راه‌آهن، یکی از میدان‌های مهم تبریز در نزدیکی این ایستگاه قرار دارد. در فضای مابین آن‌ها، یک بلوار و پارک زیبا ساخته شده که آب‌نمای میانه آن، جذابیت‌های فراوانی دارد. در محوطه اطراف ایستگاه نیز چند قطار قدیمی قرار داده شده که برخی از آن‌ها، روزگاری مورد استفاده بوده‌اند.

ثبت ملی ایستگاه راه‌آهن تبریز

ایستگاه راه‌آهن تبریز در سال 2017 میلادی (1396 خورشیدی) به عنوان اثر ملی به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	ایستگاه راه‌آهن تبریز و معماری متهورانه آن
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی