آرامگاه ابن سینا، مدفن دانشمند بزرگ ایرانی

«ابوعلی سینا» یا «ابن سینا»، ملقب به «شیخ‌الرئیس»، دانشمند مشهور و بزرگ ایرانی است که در زمان حیاتش، در تمام علوم زمانه خود مقام استادی داشت. وی در همدان وفات یافت و در محلی دفن شد که امروز، یکی از مناطق میانی شهر به شمار می‌آید. مجموعه آرامگاه ابن سینا در «میدان بوعلی» قرار دارد.

پیشینه آرامگاه ابن سینا

جایی که امروز به عنوان آرامگاه ابوعلی سینا شناخته می‌شود، باغی متعلق به «ابوسعید دخدوک»، از دوستان وی بود. خودِ ابوسعید دخدوک نیز پس از مرگ در همین مکان به خاک سپرده شده است. پیش از گسترش شهر همدان، این مقبره پشتِ دژ جنوبی شهر قرار داشت. بعدها حصاری دور آن کشیده شد، ولی این حصار نیز در دوره قاجاریه (قرن نوزدهم میلادی) از بین رفت. سنگ قبرهایی که امروز بر مزار ابوعلی سینا و ابوسعید قرار دارد، در همان دوره (قرن نوزدهم میلادی) به دستور «نگار خانم» که از اشراف‌زادگان قاجاری بود تهیه شد.

نمای هوایی آرامگاه ابوعلی سینا

بنای امروز آرامگاه ابن سینا در دوره پهلوی دوم ساخته شد. در سال 1947 میلادی (1326 خورشیدی) تصمیم گرفته شد مقبره‌ای درخور این دانشمند بزرگ ایرانی احداث شود. بدین منظور همزمان با برگزاری جشن هزارمین زادروز ابن سینا در 1954 میلادی (1333 خورشیدی)، ساخت این مقبره بر اساس طرحی که «هوشنگ سیحون»، معمار شناخته‌شده ایرانی پیشنهاد کرده بود، شروع شد.

معماری آرامگاه ابن سینا و بخش‌های مختلف آن

طراحی آرامگاه از برج «گنبد قابوس» (گنبد کاووس) الهام گرفته شده است. این برج در زمان حیات ابن سینا ساخته شده و امروزه یکی از آثار ثبت‌شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌آید. گنبد قابوس را «قابوس بن وشمگیر»، چهارمین امیر سلسله زیاریان ساخته است. وی از 977 تا 981 میلادی و 997 تا 1012 میلادی سلطنت کرد. بر اساس نقل‌های تاریخی، او مردی ادیب و هنرمند بود و با ابن سینا دوستی نزدیکی داشت... نمای ساختمان و محوطه آرامگاه را از سنگ‌های گرانیتی به‌دست‌آمده از کوه‌های الوند همدان ساخته‌اند. با وجود طراحی و ساختار مدرن آرامگاه ابن سینا، نمای این بنا همچون برج گنبد قابوس، ساده و بی‌پیرایه است. ساخت بناها با این ویژگی، یکی از اصول سبکی در معماری ایرانی بود که به نام «رازی» شناخته می‌شود. با وجود یکنواختی ظاهری فضای خارجی بنا، در محوطه آرامگاه درختان و گل‌هایی رنگارنگ کاشته شده که فضای آن را از یکنواختی خارج می‌کند.

ورودی اصلی آرامگاه چند پله بالاتر از حیاط مجموعه است. در این قسمت مزار «عارف قزوینی» از شاعران قرن بیستم ایران به چشم می‌خورد که در سال 1933 میلادی (1312 خورشیدی) وفات یافته است. عارف قزوینی اهل همدان نبود، ولی به دلیل سرودن اشعار سیاسی و مبارزه با حکومت وقت، به همدان تبعید شد و در نهایت در این شهر بدرود حیات گفت.

مزار عارف قزوینی در مجموعه آرامگاه ابن سینا

آرامگاه ابن سینا 10 ستون گرانیتی دارد که هر کدام از آن‌ها، نشانه گذشت یک قرن از زمان وفات او تا زمان ساخت این مقبره هستند. مجموعه آرامگاه ابن سینا سه بخش دارد:

نخست «سالن مطالعه» که دو طرف راهرو قرار گرفته است و در آن کتاب‌های خطی، چند کپی از دست‌نوشته‌های ابن سینا و شماری از پایان‌نامه‌ها و کتاب‌هایی که درباره او نوشته شده، در دسترس است؛

دوم، «موزه» که در آن مجموعه‌ای از اشیای عتیقه، وسایل قدیمی مورد استفاده در پزشکی و ظروف اهدایی نگهداری می‌شود؛

سومین بخش نیز «مقبره» است که قبر شیخ‌الرئیس در مرکز آن قرار دارد. روی سنگ قبر ابن سینا آیات قرآن و ابیاتی به خط نسخ نوشته شده است. در محیط دایره‌ای‌شکل این بخش، 12 ستون سنگی به چشم می‌خورد. به عقیده کارشناسان، ساختار 12 ستونی که در بناهای معاصر حیات ابن سینا دیده می‌شود، در گاه‌شماری کاربرد داشته است. علاوه بر این شماره ستون‌ها با شاخه‌هایی از علوم که ابوعلی سینا بر آن احاطه داشته است برابری می‌کند. این 12 ستون بر بالای بام به هم پیوند می‌خورند و گنبدی رفیع را شکل می‌دهند.

آرامگاه ابن سینا

از آن جا که در اطراف تالار تنها چند پنجره کوچک در ارتفاعی زیاد تعبیه شده، فضایی کم‌نور به وجود آمده است. چنین فضایی احتمالا بیانگر حضور محنت‌بار ابن سینا در همدان است که در نهایت با ابتلای او به بیماری و وفاتش در 56 (یا 57) سالگی همراه بود (1037 میلادی).

ثبت ملی آرامگاه ابن سینا

این بنا در سال 1997 میلادی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.