بازار جهرم، بازاری صلیبی‌شکل با چهارسوقی بی‌نظیر

بازار جهرم را می‌توان یکی از ارزنده‌ترین نمونه‌های معماری دوره زندیه به شمار آورد. این بازار که با الهام از بازار قیصریه لار بنا شده است، به عنوان مرکز اصلی اقتصادی شهر جهرم و مرکز خرید و فروش کالاهای مختلف در این شهر محسوب می‌شود.

درباره بازار جهرم

بازار جهرم که امروزه در میان خیابان منوچهری و محله زیرکنار ملاجواد این شهر قرار دارد، بازاری سرپوشیده است که در کنار مسجد جامع جهرم احداث شده است. در بازار نزدیک 100 حجره تعبیه شده که بیشتر آن‌ها به فروش پارچه اختصاص دارد، از این رو بازار جهرم را بازار پارچه‌ای هم می‌نامند. این بازار به بازار وکیل شیراز شباهت دارد، به خاطر همین شباهت دو بازار را خواهر دو قلوی یکدیگر می‌دانند.

معماری بازار جهرم

مساحت بازار جهرم 800 متر مربع است و به شکل صلیبی (همچون بازار قیصریه لار) ساخته شده است. سطح مغازه‌ها بالاتر از کف بازار است. این کار به خاطر جلوگیری از نفوذ آب باران به مغازه‌ها در زمان بارندگی انجام شده است. دریچه‌هایی که روی سقف به وجود آمده، برای تامین نور بازار و تهویه هوای آن کاربرد دارد.

استفاده از سقف گنبدی‌شکل، دیوارهای ضخیم و پنجره‌های باریک و بلند، به خاطر خنک نگه‌ داشتن بازار صورت گرفته است و به عنوان ویژگی بناهای مناطق گرمسیر و کویری محسوب می‌شود.

به عقیده کارشناسان چهارسوقی که در مرکز بازار وجود دارد، یکی از بی‌نظیرترین چهارسوق‌های ایران محسوب می‌شود. این قسمت بازار، طاق ضربی مرتفع و بی‌نظیری دارد و در زیر آن حوضی سنگی ساخته شده است. گل و کاه، عمده مصالح به کاررفته در ساخت گنبد به شمار می‌رود. روی ساقه گنبد، اشعاری به خط نستعلیق به چشم می‌خورد. گنبد چهارسوق با ارتفاعی زیاد و به شکل نیم‌کره ساخته شده و بر راس آن، یک بادگیر قرار گرفته است.

این بادگیر به قدری با دقت و تبحر ساخته شده که زمین‌لرزه‌های چند قرن اخیر جهرم، هیچ آسیبی به آن وارد نکرده است. این بادگیر هشت‌ضلعی، برای ورود هوا هشت منفذ دارد و در تهویه هوای بازار کمک می‌کند.

بازار جهرم از راسته شمالی جنوبی و راسته غربی شرقی تشکیل شده که همگی در چهارسوق به هم می‌رسند. در شمال چهارسوق 9 زوج مغازه و در شرق راسته شرقی غربی شش زوج مغازه وجود دارد. قسمت شرقی که مسگران در آن حضور دارند، در گذشته سقف نداشت.

مغازه‌های بازار معمولا دو بخش دارند که بخش جلویی برای عرضه کالا و بخش عقبی برای انبار آن کاربرد دارد. چندین کاروانسرا، حمام و مسجد نیز در مجموعه ساخته شده است که در حال حاضر کاربرد خود را از دست داده‌اند. کاروانسراهای گلشن و لاری‌ها نیز به طور کامل تخریب شده‌اند.

تاریخچه بازار جهرم

بازار جهرم سازه‌ای است که در طول شش سال، در اواخر دوره زندیه و ابتدای دوره قاجار بنا شده است. محمدحسین خان جهرمی، حاکم دو شهر جهرم و فسا، سازنده این بنا بوده و آن را در سال 1250 هجری قمری (1834 میلادی) ساخته است. قدیمی‌ترین بخش بازار، قسمت اصلی آن است که چهار ورودی با سقفی گنبدی‌شکل دارد. این بنا در سال‌های بعد توسعه پیدا کرده و به شکل امروزی درآمده است.

پس از سیلی که در سال 2016 م. به بخش‌هایی از این بنا آسیب وارد کرد، عملیاتی برای مرمت آن صورت گرفت. در این عملیات کف بازار را حدود یک متر بالا آوردند و آن را آسفالت کردند.

کتیبه‌های بازار جهرم

سه کتیبه سنگی و یک کتیبه گچی در چهارسوق و هشتی بازار جهرم وجود دارد که در دوره‌های مختلف نصب شده است:

• کتیبه اول مربوط به دوران محمدشاه قاجار (سلطنت از 1834 تا 1848 میلادی)

• کتیبه دوم مربوط به سال 1254 هجری قمری (1838 میلادی)

• کتیبه سوم مربوط به سال 1284 هجری قمری (1868 میلادی)

• کتیبه چهارم مربوط به دوران پهلوی.

در کتیبه سوم موضوع ممنوعیت شغل محتسبی در شهر جهرم مورد اشاره قرار گرفته است. محتسبان در کوچه و بازار، تازیانه به دست گشت می‌زدند و بر معاملات نظارت داشتند تا از به کار بردن اوزان و مقادیر ناقص، تقلب در معاملات و شانه خالی کردن از پرداخت قرض جلوگیری کنند.

کتیبه چهارم نیز درباره بازسازی بازار به وسیله دو خواهر از اهالی جهرم است.

ثبت ملی بازار جهرم

بازار جهرم در سال 1973 میلادی (1352 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

اطلاعات

نام	بازار جهرم، بازاری صلیبی‌شکل با چهارسوقی بی‌نظیر
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	جهرم
نوع	تاریخی
ثبت	ملی