کلیسای حضرت مریم تبریز، گذری در تاریخ ارامنه در فضایی توام با معنویت

در تبریز چندین کلیسا وجود دارد که کلیسای مریم مقدس قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین آن‌هاست. این کلیسا محل برگزاری مراسم ملی مذهبی کلیسای حواری ارمنی به شمار می‌رود. تنها ارمنیان عضو این کلیسا هستند و در ساختار اداره آن، مردم نقشی مهم بر عهده دارند.

تاریخچه کلیسای مریم مقدس تبریز

در اطراف عبادتگاه، چندین سنگ قبر وجود دارد که از میان‌ آن‌ها، قدمت برخی به قرن شانزدهم میلادی باز می‌گردد. با این حال وجود سر در سنگی ورودی عبادتگاه و استفاده از قوس و تزئینات منحصر به فرد در ساخت آن، گمانه‌ها درباره احداث کلیسا در قرن‌های سیزدهم یا چهاردهم میلادی (مقارن با حکومت ایلخانان مغول در ایران) را قوت می‌بخشد.

یک کتیبه کوچک مرمری در ورودی کلیسا قرار دارد که تاریخ 1782 میلادی (1161 خورشیدی) با خط آرامی روی آن دیده می‌شود. این تاریخ مربوط به بازسازی کلیسا پس از زمین‌لرزه تبریز در سال 1780 میلادی (1158 خورشیدی) است. در این حادثه کلیسا تقریبا به طور کامل ویران شد. بنای امروزی، بر روی بنای قبلی و با رعایت نقشه آن ساخته شد، با این حال در این بازسازی، اصول معماری عصر صفوی مورد استفاده قرار گرفت. عملیات بازسازی سه سال طول کشید و در 1785 میلادی (1164 خورشیدی) به پایان رسید.

ویژگی‌ها و سبک معماری کلیسای مریم مقدس تبریز

ورودی کلیسا هشت ستون سنگی دارد که با یکدیگر، فضایی شبیه یک اتاق را شکل می‌دهند. هر دو ناقوس کلیسا روی این هشت ستون قرار گرفته است.

حیاط پر از درخت کلیسا، نخستین منظره‌ای است که پس از ورود به آن جلب توجه می‌کند. در سال 1889 میلادی (1267 خورشیدی) نخستین دستگاه چاپ تبریز توسط فردی به نام استپانوس مختاریان، خلیفه ارمنیان آذربایجان در این مکان قرار داده شد تا در فعالیت‌های مدرسه آرامیان مورد استفاده قرار گیرد.

نمای ساختمان کلیسای مریم مقدس، از حیاط قابل مشاهده است. این کلیسا به سبک خاص معماری ارمنی ساخته شده است. این سبک معماری با قدمتی بیش از 4500 سال، توسط ارمنیان ابداع شده و در طول قرن‌ها تکامل یافته است. البته برخی قسمت‌های بنا تفاوت‌هایی با اصول معماری ارمنی دارد که نشان می‌دهد کلیسای مریم مقدس تبریز، در دوره‌های مختلف مورد مرمت قرار گرفته یا قسمت‌هایی به آن اضافه شده است. این واقعیت از تفاوت مصالح مورد استفاده نیز قابل تشخیص است: دیوارها و ستون‌های عبادتگاه از جنس سنگ و آجر و طاق آن آجری است، در حالی که نمای خارجی آن با سنگ نتراشیده و آهک ساخته شده بود.

پلان کلی ساخت کلیسای مریم مقدس تبریز، صلیبی‌شکل است و چهار ستون قطور در آن دیده می‌شود که گنبد مرکزی را روی خود نگه داشته‌اند. روی هر چهار ستون نقاشی‌های زیبایی دیده می‌شود که قدمت دو نقاشی از بقیه بیشتر است. روی دیوارهای کلیسا نیز نقاشی‌هایی از مریم مقدس، عیسی مسیح، حواریون و قدیسان مسیحی دیده می‌شود. نقاشی‌ها بر روی کرباس و با استفاده از تکنیک رنگ و روغن و به شیوه اروپایی طراحی شده است.

موزه ارامنه در کلیسای مریم مقدس تبریز

موزه ارامنه که آثار و اشیای تاریخی مربوط به ارامنه را در خود دارد، در بخشی از کلیسا دایر شده است. از آن جا که این موزه زیر نظر خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان اداره می‌شود، آن را «موزه خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان» نیز می‌نامند.

انواع کتاب‌های چاپی و خطی به زبان‌های فارسی، ارمنی و عربی، از جمله مهم‌ترین اشیای موجود در این موزه است. 35 جلد از این کتاب‌ها به زبان ارمنی، با خط عبری و روی پوست آهو نوشته شده است. خمسه نظامی، ذخیره خوارزمشاهی، معراج‌النبوه و ترجمه کتاب مقدس به ارمنی، از جمله کتاب‌های نفیس موزه است.

انواع نگین، سکه، مجسمه، زیورآلات، پارچه، میز و صندلی، صلیب‌های قدیمی، لباس رهبران ارامنه، تاج‌های پادشاهی، طومارها و فرمان‌ها، تابلوهای نقاشی، سلاح، عصا و ظروف مسی، نقره‌ای و سفالی از دیگر اشیای موجود در این موزه به شمار می‌رود.

ثبت ملی کلیسای مریم مقدس

کلیسای مریم مقدس تبریز به خاطر ویژگی‌های شاخص خود، در سال 2002 میلادی (1381 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	کلیسای حضرت مریم تبریز، گذری در تاریخ ارامنه در فضایی توام با معنویت
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی,دینی
ثبت	ملی