تلگرافخانه چابهار، میراثی از زیرساخت‌های ارتباطی قرن نوزدهم میلادی

شاید امروز که در عصر ارتباطات زندگی می‌کنیم و در یک لحظه می‌توانیم با ورود به اینترنت و جستجوی یک عبارت ساده یا سر زدن به یک پایگاه اینترنتی از اخبار دورترین نقاط جهان باخبر شویم، نتوانیم تحولی را که در سده نوزدهم میلادی با کشف و گسترش «تلگراف» به وجود آمد، به خوبی درک کنیم! با این حال، بسیاری از کارشناسان همچنان تلگراف را بزرگ‌ترین رویداد تاریخ در عرصه ارتباطات از راه دور می‌دانند و معتقدند تأثیری که این پدیده بر زندگی بشر گذاشت، با هیچ اختراع دیگری قابل مقایسه نیست. تلگراف از آغاز به‌عنوان ابزاری برای انتقال پیام به نقاط دوردست در خدمت دولت‌ها قرار گرفت و به یکی از ابزارهای سلطه و گسترش نفوذ استعمارگران قرن نوزدهم بدل شد. ورود تلگراف به ایران با همین پیش‌زمینه رخ داد. در سال ۱۸۵۳ میلادی (۱۲۴۲ خورشیدی) انگلیسی‌ها برای تحقق اهداف استعمارگرایانه خود تصمیم گرفتند خطی تلگرافی از بندرعباس تا تهران ایجاد کنند. به‌تدریج خطوط تلگراف به شهرهای مهم سواحل خلیج فارس و دریای عمان گسترش یافت و مراکزی برای ارسال و دریافت پیام تأسیس شد. «تلگراف‌خانه چابهار» از جمله یادگارهای باقی‌مانده از دوران شکوفایی تلگراف در ایران است. چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران شناخته می‌شود. این بندر در جنوب‌شرقی کشور و در کنار دریای مکران و اقیانوس هند واقع شده است. این بندر کوتاه‌ترین مسیر دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه -ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان- به آب‌های آزاد به شمار می‌رود. موقعیت ویژه چابهار یکی از دلایلی بود که در طول تاریخ آن را در مرکز توجهات قرار داد. وجود تلگراف‌خانه نیز گواهی بر همین اهمیت تاریخی است.

فضای اطراف تلگرافخانه چابهار

تاریخچه تلگراف‌خانه چابهار

تلگرافخانه چابهار که با نام‌های «تلگرافخانه انگلیسی‌ها» و «تِنگلو» نیز شناخته می‌شود، در سال 1864 میلادی (1243 خورشیدی) تاسیس شد. کتیبه‌ای سنگی بر بالای ورودی ساختمان به چشم می‌خورد که تاریخ 1869 میلادی (1248 خورشیدی) بر آن نقش بسته است. با وجود آن که این بنا را با نام انگلیسی‌ها می‌شناسند و بعدها انگلیسی‌ها بیشترین استفاده را از آن به عمل آوردند، از پرتغالی‌های مستقر در بندر به عنوان سازندگان بنا نام می‌برند. این تلگرافخانه تاسیس شد تا بین هند، بندر گوادر پاکستان، بندر جاسک و شهر بندرعباس ارتباط برقرار کند و رونق و امنیت دریانوردی در خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند را فراهم آورد. بعدها با خروج انگلیسی‌ها از ایران و پیشرفت تاسیسات ارتباطی، تلگرافخانه هم از رونق افتاد و به امور مربوط به پست اختصاص پیدا کرد؛ مدتی بعد نیز متروکه شد. نخستین عملیات مرمت بر روی این بنا با استحکام‌بخشی بخش‌هایی از بنا و نوسازی در و پنجره‌ها در سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) انجام شد. در حال حاضر این ساختمان با کاربری فرهنگی و گردشگری فعالیت می‌کند.

ویژگی‌های و معماری تلگرافخانه چابهار

گرداگرد ساختمان رواقی وجود دارد که دیوارهای هلالی‌شکل بیرونی آن بسیار دیدنی است. ورودی اصلی بنا به طبقه همکف آن راه دارد. زیربنای این طبقه به حدود 630 متر مربع بالغ می‌شود. راه‌پله‌ای چوبی طبقه همکف را به طبقه اول ساختمان متصل می‌کند. طبقه اول با حدود 178 متر مربع مساحت، بخش اصلی تلگرافخانه به شمار می‌رود. این طبقه چهار اتاق با سقف‌هایی چوبی دارد. استفاده از چوب در کف‌پوش‌ها و سقف بنا برای سازگاری بیشتر با گرمای چابهار است. دو در چوبی با قوس‌های هلالی‌شکل نیز از این طبقه به پشت‌بام راه پیدا می‌کند. یکی از ویژگی‌های بنا استفاده از سنگ لاشه در ساخت آن است. این سنگ‌ها را در حال حاضر هم می‌توان در بخش‌های مختلف بنا مشاهده کرد.

ساختمان تلگرافخانه چابهار در جنوب چابهار، در حاشیه خیابان مولوی، روبروی مهمانسرای کشتی‌رانی قرار دارد.

ثبت ملی تلگرافخانه چابهار

این اثر در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.