تل تیموران، تاریخ اسرارآمیز فرهنگی که به یک‌باره محو شد

تپه‌های باستانی ارسنجان، به خاطر آثاری که در جهت شناخت فرهنگ‌های عیلامی در سرزمین پارس در اختیار باستان‌‌شناسان قرار می‌دهند، ارزش فراوانی دارند. کاوش‌هایی که در این تپه‌ها به انجام رسیده، گشایش‌های قابل توجهی در شناخت تاریخ و فرهنگ ایران باستان به وجود آورده است.

تاریخچه و اهمیت تل تیموران

قدمت این تپه باستانی به حدود 2500 سال پیش از میلاد بر می‌گردد. کشف گورهای وابسته به دوران پیش از تاریخ که در آن ابزار مفرغی زیادی به همراه اجساد مردگان دفن شده، از جمله جالب توجه‌ترین موضوعات مربوط تل تیموران است. در این گورها انگشتر، گردن‌بند، سنجاق و تندیس‌هایی کوچک از جانوران به دست آمده است. سفال‌هایی به رنگ‌های سرخ و خاکستری، دیگر آثار ارزشمند کشف‌شده در این محوطه باستانی به شمار می‌رود.

به عقیده کارشناسان فرهنگ مردم تیموران با ورود اقوام جدید به فارس مرتبط است. این موضوع از نحوه دفن مردگان در قبرستان‌ها و وجود اشیای زینتی در این گورها برداشت شده است. این اقوام به تدریج در سراسر استان فارس پراکنده‌ شده‌اند.

دوره تاریخی تل تیموران، با زمان ورود آریایی‌ها به سرزمین فارس و تشکیل نخستین حکومت پارسیان، هم‌زمان است. با حمله آشور بانیپال (شاه آشور، سلطنت از 669 تا 625 یا 631 پیش از میلاد) به سرزمین عیلام، حکومت آنان فروپاشید و اقوام مهاجر پارسی به جای آنان نشستند. در این دوره حکومت پارسی تشکیل شد و به تدریج با تاثیراتی که از فرهنگی عیلامی پذیرفته بود به ایجاد تمدنی جدید پرداخت.

بدین ترتیب باید تل تیموران را به دوره عیلامی‌ها مربوط دانست که پیش از ورود آریایی‌ها به ایران، مهم‌ترین قوم ساکن این سرزمین بودند. عیلامی‌ها از هزاره سوم تا هزاره اول پیش از میلاد در بخش‌های بزرگی از جنوب غرب ایران کنونی زندگی می‌کردند. بقایای تمدن عیلامی در استان‌های بوشهر، کرمان، لرستان، کردستان، خوزستان، فارس و ایلام مشاهده شده است. نهایتا تمدن عیلامی در سال 645 پیش از میلاد از میان رفت.

کاوش‌های تل تیموران

تل تیموران محوطه‌ای به اندازه 200 در 140 متر را پوشش می‌دهد. این تپه شش متر ارتفاع دارد و نخستین بار بین سال‌های 1952 تا 1960 میلادی توسط لویی واندنبرگ، خاورشناس و باستان‌شناس بلژیکی مورد کاوش قرار گرفت. وی سفال‌های شاخصی در این محوطه پیدا کرد که از نظر او به دوره فرهنگی خاصی تعلق داشت. از این رو واندنبرگ «دوره تیموران» را به عنوان یکی از دوره‌های فرهنگی ایران نام‌گذاری کرده است. فرهنگی که سفال‌های دوره تیموران در آن رواج داشته، از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد آغاز می‌شود و تا 900 یا 800 پیش از میلاد ادامه می‌یابد. سپس به یک‌باره، تولید چنین سفال‌هایی متوقف می‌شود و تا زمان ظهور هخامنشیان (550 پیش از میلاد) اثری از آن به چشم نمی‌آید. رویدادهای بین سال‌های 800 تا 550 پیش از میلاد که موجب افول ناگهانی تولید این سفال‌ها شده، هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد سفال‌هایی که در این تپه به دست آمده، به سفال‌های کشف‌شده در تپه کیان و محوطه سیلک کاشان، خصوصا گورستان الف سیلک، شبیه است.

در کاوش‌های مختلف در تل تیموران، مساحت آن هشت هکتار و ارتفاع تل، هشت متر عنوان شده است. برخی کارشناسان عقیده دارند خاک‌‌برداری‌هایی که در طول چند قرن توسط کشاورزان در این محوطه انجام شده، ارتفاع تل را به شش متر رسانده است.

در مطالعات لیندا یاکوبس، باستان‌شناس آمریکایی که در سال‌های 1976 و 1977 میلادی انجام شد، محوطه‌ای محصور به ابعاد 60 در 65 متر بر فراز تپه مشاهده شد که احتمالا بقایای دژی در دوران اسلامی بوده است.

گزارش‌ها و نتایج حاصل از فعالیت‌های باستان‌شناسی در تل تیموران، عمدتا در موزه‌های سلطنتی تاریخ و هنر بروکسل نگهدای می‌شود. اشیایی نیز از تل تیموران به دست آمده که امروز در اختیار مجموعه‌داران شخصی است.

تل تیموران در کجا قرار دارد؟

این تپه باستانی در یک کیلومتری غرب روستای کوشک و در محدوده شهرستان ارسنجان قرار دارد.

ثبت ملی تل تیموران

نام این محوطه تاریخی در سال 1976 میلادی (1355 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	تل تیموران، تاریخ اسرارآمیز فرهنگی که به یک‌باره محو شد
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	ارسنجان
نوع	تاریخی
ثبت	ملی