ایوان قدمگاه ارسنجان، بنای اسرارآمیز 2500 ساله

ارسنجان یکی از شهرستان‌های استان فارس است که در آن آثار باستانی و تاریخی زیادی وجود دارد. ایوان قدمگاه که از نظر ظاهری شبیه آرامگاه شاهان هخامنشی است، یکی از بناهای اسرارآمیز و قابل توجه این شهرستان است که هنوز در میان کارشناسان، درباره دلیل ساخت و کاربرد آن اختلاف وجود دارد.

ارسنجان و تاریخچه آن

ارسنجان یکی از شهرهای قدیمی استان فارس است که پیرامون آن را جنگل‌های سرسبز و کوه‌های مرتفع احاطه کرده‌اند. به گفته زبان‌شناسان، نام این منطقه از دو بخش «ارسن» به معنای خوش آب و هوا و «گان» به معنای جا و مکان تشکیل شده است. در این نام به تدریج حرف «گ» به «ج» تغییر کرده و نام منطقه به شکل فعلی درآمده است.

در این که قدمت ارسنجان به چند هزار سال می‌رسد شکی نیست، با این حال نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای شکل‌گیری این منطقه بیان کرد. در ارسنجان بقایای آثاری از دوره هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) به جا مانده است که نشان می‌دهد این منطقه در آن دوره، اهمیتی فراوان داشته است. ایوان قدمگاه ارسنجان از جمله همین آثار به جا مانده از دوره هخامنشیان است. در صد متری غرب این اثر، گورستانی وجود دارد که در آن گورهایی از دوره پیش از اسلام تا دوره قاجار (قرن نوزدهم) به چشم می‌خورد.

معماری و ویژگی‌های ایوان قدمگاه

این بنا بر کوهی سنگی کنده شده است. دو ایوان سنگی که با دو پلکان به هم متصلند، در این بنا مشاهده می‌شود. دو صفه (تراس)، سه پلکان، چند تاقچه در دیواره‌های روبرو و چند حفره در اطراف بنا، مهم‌ترین عناصر معماری ایوان قدمگاه را تشکیل می‌دهند.

کاربرد ایوان قدمگاه

نظریات مختلفی پیرامون کاربرد این بنا وجود دارد، با این حال هنوز نظر واحدی از سوی کارشناسان مورد قبول واقع نشده است. برخی اسناد نشان می‌دهد در این مکان، مناسک آیینی خاصی در ایام خاص سال (به احتمال زیاد در نوروز) انجام شده است. بر این اساس با وجود آن که بین ایوان قدمگاه و آرامگاه‌های به جا مانده از دوره هخامنشی شباهت‌های زیادی برقرار است، هدف ساخت این بنا، تبدیل آن به آرامگاه نبوده است. یکی از دلایل موجود برای این ادعا، نبود سنگ‌نگاره‌هایی است که نمونه‌های آن در آرامگاه شاهان هخامنشی در مناطقی همچون نقش رستم مشاهده می‌شود.

برخی کارشناسان ایوان قدمگاه را یک آرامگاه خانوادگی می‌دانند که در اواخر دوره هخامنشی و به احتمال زیاد در زمان پادشاهی اردشیر دوم (سلطنت از 404 تا 358 پیش از میلاد)، برای گرامیداشت یکی از خزانه‌داران ایلامی ساخته شده است. به عقیده باستان‌شناسان تاریخ دقیق ساخت این بنا با توجه به شیوه به کار گرفته شده در برش و تراش سنگ، قابل تشخیص است. همچنین برش‌ها و تراش‌ها نشان می‌دهد ساخت بنا به پایان رسیده و نظریه ناتمام رها شدن بنا، درست نیست.

فرضیه‌ای مبنی بر استفاده از ایوان قدمگاه به عنوان استودان نیز وجود دارد. استودان جایگاهی است که پیروان آیین زرتشت استخوان مردگان خود را به آن جا منتقل می‌کردند و در آن نگه می‌داشتند. آنان اعتقاد داشتند دفن بدن مردگان در خاک، موجب آلودگی آب و خاک می‌شود، از این رو پس از مرگ، بدن مرده را به محلی به نام دخمه منتقل می‌کردند که در ارتفاعات قرار داشت. دخمه به شکلی طراحی می‌شد که پرندگان بتوانند به آن وارد شوند و از گوشت مردگان تغذیه کنند. نهایتا پس از آن که گوشت اموات به اتمام می‌رسید یا پوسیده می‌شد، استخوان‌های باقیمانده را به استودان منتقل می‌کردند. در باقیمانده استودان‌های قدیمی، نوشته‌های مذهبی و نام اشخاصی که استخوان آنان در آن مکان نگهداری شده است نیز به چشم می‌خورد.

در حال حاضر جدید‌ترین نظریه‌ای که با تحقیقات انجام‌گرفته در سال 2014 میلادی پشتیبانی می‌شود، استودان بودن این مکان را رد و ارتباط آن با آیین‌های مربوط به آب را مطرح کرده است. آب، به عنوان یکی از عناصر چهارگانه تشکیل‌دهنده طبیعت، نزد ایرانیان باستان تقدس داشته است. به همین دلیل آیین‌هایی برای گرامیداشت آب و الهه آن (آناهیتا) انجام می‌شد. کارشناسان در تحقیقات اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که احتمالا روی پنج حفره دیواره پشتی، تخته سنگ‌هایی قرار داشته که شاید سنگ‌نبشته‌های تزئینی بوده است.

ایوان قدمگاه در کجا قرار دارد؟

این بنا در 35 کیلومتری شهر ارسنجان، در جنوب تخت جمشید و شمال روستایی به نام «چاشت‌خور» و بر دامنه کوهی کم‌ارتفاع در بلندی‌های رحمت قرار دارد. فاصله این بنا از تخت جمشید 40 کیلومتر است. برای دسترسی به این اثر باستانی باید از راه خرامه- کربال- ارسنجان استفاده کرد.

ثبت ملی ایوان قدمگاه ارسنجان

این بنا در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) به عنوان اثر ملی در فهرست میراث فرهنگی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	ایوان قدمگاه ارسنجان، بنای اسرارآمیز 2500 ساله
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	ارسنجان
نوع	تاریخی
ثبت	ملی