آتشکده آذرجو، نشانی از اهمیت شهر باستانی دارابگرد

شهر داراب به خاطر قدمت و موقعیت جغرافیایی خود، در زمان سلسله ساسانیان (224 تا 651 میلادی) اهمیت فراوانی داشته است. از این رو در آن آتشکده‌هایی نیز بر پا شده تا از نظر مذهبی نیز، این شهر در نظر پیروان آیین زرتشت، جایگاهی مهم پیدا کند. آتشکده آذرجو یکی از همین آتشکده‌هاست که هنوز بقایایی از آن بر جا مانده است.

این آتشکده در 10 کیلومتری غرب شهر باستانی دارابگرد قرار دارد.

ریشه نام آتشکده آذرجو

بر اساس نظر برخی کارشناسان، نام این آتشکده از دو کلمه «آذر» به معنای آتش و «جو» تشکیل شده است. به کار بردن «جو» در این ترکیب به خاطر عبور جوی آبی از نزدیکی این آتشکده بوده است که امروز اثری از آن دیده نمی‌شود. عده‌ای دیگر، «آذرجو» را «شهری از آتش» معنا کرده‌اند.

در کتاب «مروج الذهب» که علی بن حسین مسعودی، مورخ و جغرافی‌دان ایرانی قرن دهم میلادی آن را در 13 جلد به رشته تحریر درآورده، داستانی بیان شده که قدمت این آتشکده را به دوره زرتشت (حدود هزار سال پیش از میلاد) بر می‌گرداند. بر این اساس، زرتشت، به یستاف‌شاه، دستور داد آتش مقدسی را که جمشید، پادشاه اسطوره‌ای ایران برافروخته بود، بیابد. یستاف‌شاه آن آتش را در خوارزم (سرزمینی وسیع که امروزه در مرز دو کشور ترکمنستان و ازبکستان قرار دارد) یافت و به سرزمین فارس منتقل کرد. البته در تاریخ ایران شاهی به نام «یستاف» وجود ندارد. مسعودی پیش از آن که یستاف‌شاه را به عنوان موسس این آتشکده معرفی کند، نام گشتاسپ را به کار برده است. احتمالا منظور او از «یستاف»، همان گشتاسپ، پادشاه ایران در زمان زرتشت بوده است.

زرتشت برای نگهداری از این آتش، آتشکده‌ای تاسیس و شهری را به وجود آورد که دارابگرد نام گرفت. این آتشکده که گواهی بر رونق دارابگرد بوده، از سال 332 هجری قمری (943 میلادی) به عنوان «آذرجو» ضبط شده است.

دارابگرد شهری دایره‌ای شکل بود و بر گرد آن خندقی حفر شد تا از هجوم دشمنان در امان باشد. برای ایمنی بیشتر خندق، درون آن را از آب پر کرده بودند. خزه‌هایی که در این خندق روییده بود، امکان شنا و عبور از آن را سلب می‌کرد. حتی تا چند دهه پیش، این خندق پر آب بود و پرندگانی همچون مرغابی و لک‌لک در مسیر کوچ خود در آن استراحت می‌کردند. شهر دارابگرد هم‌اکنون ویران و خندق آن نیز خشک شده است و جز در فصولی که باران بسیار می‌بارد، آبی در آن جمع نمی‌شود.

معماری و جغرافیای آتشکده آذرجو

نزدیک‌ترین روستا به آتشکده آذرجو، «کرسیا» است که در یک کیلومتری آن واقع شده است. در برابر آتشکده، یک کوه بلند به نام «حفر سیاه» و چشمه‌ای طبیعی به نام «اغلان‌قز» قرار دارد.

آتشکده به شکل یک چهارتاقی تاسیس شده که سبک ساخت آن، به معماری دوره ساسانیان مانند است. چهارتاقی‌ها بیشتر به عنوان مکان‌های مذهبی ساخته می‌شدند و به عنوان آتشکده مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

این چهارتاقی با نقشه‌ای مربعی و با استفاده از لاشه‌سنگ و گچ دست‌کوب ساخته شده است. تزئیناتی از آجرهای مربع‌شکل در نمای آتشکده به چشم می‌آید. لایه نسبتا قطوری از پنج سانتی‌متر گچ، لایه داخلی بنا را تشکیل می‌دهد. در کنار آن دو چاه سنگی در دل کوه تراشیده شده که به عنوان مخزن آب، برای دو آسیاب واقع در زیر آن، کاربرد داشته است.

نقاشی‌هایی از چند سده پیش به جا مانده که نشان می‌دهد گنبد چهارتاقی، با ارتفاعی نزدیک به 12 متر، تا چند دهه پیش باقی بوده، ولی به دلیل فرسایش و عدم رسیدگی، فرو ریخته است. به نظر می‌رسد این گنبد از نخستین گنبدهای ساخته‌شده در ایران بوده است. این بنا به دلیل آن که مسیر دسترسی مناسبی ندارد، ناشناخته باقی مانده و در حال نابودی است.

ثبت ملی آتشکده آذرجو

نام این اثر تاریخی در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	آتشکده آذرجو، نشانی از اهمیت شهر باستانی دارابگرد
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	داراب
نوع	تاریخی
ثبت	ملی