مصلای آذرشهر، بنایی پا بر جا از صدها سال قبل

در فرهنگ اسلامی، به فضایی باز در خارج از مساجد «مصلی» گفته می‌شود. مصلاها معمولا در مناسبت‌های ویژه، خصوصا زمان اقامه نماز جمعه یا نماز عید فطر که با حضور جمعیتی بسیار زیاد برپا می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در شهرهای مختلف ایران، مصلاهایی برای اقامه نماز و برگزاری مراسم مختلف وجود دارد. در آذرشهر، مصلایی قدیمی بالای تپه‌ای ساخته شده که محلی مقدس برای مردم شهر به شمار می‌رود. مصلای آذرشهر، با محرابی سنگی و خوش‌نقش، زیبایی چشم‌نوازی دارد و هنوز هم برای برخی مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آذرشهر و جغرافیای آن

از نظر جغرافیایی، دریاچه ارومیه در غرب و کوه‌های سهند در شرق آذرشهر قرار دارند و به همین خاطر، این شهر منطقه‌ای سردسیر به شمار می‌رود. با وجود مجاورت با کوه‌های سهند، آذرشهر شهری مسطح است. این شهر در جنوب غربی تبریز واقع است و با آن 54 کیلومتر فاصله دارد. آذرشهر در متون تاریخی با نام‌های «دهخوارقان» و «توفارقان» هم نامیده شده است، نام‌هایی که قدمت تاریخی شهر را نشان می‌دهند. به اعتقاد برخی مورخان، آذرشهر از زمان تمدن اورارتویی (هزاره اول پیش از میلاد) رونق داشته است.

مصلای تاریخی آذرشهر روی تپه‌ای در ساحل شمالی رودخانه دهخوارقان قرار دارد که «تپه مصلا» نامیده شده است. این تپه نزد مردم محلی، «یواداغی»، «دوواداغی» و «مصلی داغی» نیز خوانده می‌‌شود. به جز این بنا، مسجد قدمگاه که بنای آن در دل یک صخره و با استفاده از نیروی دست کنده شده، طاق چهارسوق با هشت ستون سنگی که به دوره صفویه مربوط است و چندین چشمه آب‌درمانی و منطقه طبیعی گردشگری، دیدنی‌های این شهرستان به شمار می‌روند.

مصلای آذرشهر و ویژگی‌های تاریخی آن

در مناطق بالایی تپه مصلی، الواح، کتیبه‌ها و سنگ‌نبشته‌های قبور دیده می‌شود که در میان آن‌ها، برخی به سده‌های هفتم و هشتم هجری (قرون سیزدهم و چهاردهم میلادی) نیز تعلق دارند. بنای مصلای تاریخی آذرشهر، در میانه این گورستان، با دیواره‌های افراشته خود، نمایان است. طول و عرض این بنا به بیش از 150 متر می‌رسد و سطح آن، نزدیک یک متر از گورستان بلندتر است.

محراب مصلی از سنگ و آجر ساخته شده است. دقت در سنگ‌های به کار رفته در این بنا نشان می‌دهد برخی از آن‌ها، به دوره‌های پیش از زمان ساخت بنا (قرن هشتم هجری) مربوط می‌شود. محل نماز خواندن امام جماعت مصلی، در داخل محراب، حدود یک و نیم متر عمیق‌تر از اطراف است.

پایین طاق سنگی میانه محراب، سنگ قبری به چشم می‌خورد. این سنگ از جنس مرمر است و به صورت عمودی روی دیوار نصب شده است. روی سنگ، چند بیت فارسی، دو آیه قرآن و چند عبارت عربی به خط ثلث، به زیبایی نقش بسته است. آن چه زیبایی محراب را دو چندان کرده، ترنج‌ها و طرح‌های اسلیمی آن است. این طرح‌ها شکلی دلنواز دارند که چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. به نظر می‌رسد این حجاری‌ها در قرن‌های هفتم و هشتم هجری به وجود آمده باشد، با این حال در پرونده ثبت ملی این اثر، قدمت آن دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) عنوان شده است. فضای مصلی مسقف نیست و کاملا باز است.

جایگاه مصلای آذرشهر در نظر مردم شهر

این مصلی در نظر مردم آذرشهر، بسیار مقدس و محترم است و فضلا و بزرگان شهر، از گذشته‌های دور بر حرمت آن تاکید کرده‌اند. نقل است که در گذشته، هر گاه خشکسالی پدید می‌آمد، مردم با گرد آمدن در مصلای آذرشهر، به اقامه نماز باران می‌پرداختند. این مصلی هنوز هم در زمان‌هایی که شرایط آب و هوایی برای مراسمی همچون اقامه نماز عید فطر مناسب باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ثبت ملی مصلای آذرشهر

این اثر در سال 2005 میلادی (1384 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	مصلای آذرشهر، بنایی پا بر جا از صدها سال قبل
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	آذرشهر
نوع	تاریخی
ثبت	ملی