کاخ ساسانی سروستان، استراحتگاه پادشاه یا معبد زرتشتیان؟

ایران کشوری تاریخی و کهن است. در این کشور هزاران ساله، استان فارس به عنوان مهد کهن‌ترین امپراتوری‌های جهان محسوب می‌شود. یکی از آثار تاریخی استان فارس، کاخ ساسانی سروستان است که درباره کاربرد آن، نظرات متفاوتی مطرح شده است.

تاریخچه کاخ ساسانی سروستان

تقریبا اکثر محققان این کاخ را به دوره پادشاهی بهرام پنجم، ملقب به بهرام گور (سلطنت از 421 تا 438 میلادی) نسبت می‌دهند. این گفته با سن‌سنجی‌های دقیق صورت گرفته نیز هم‌خوانی دارد. بر اساس یافته‌ها، این کاخ در دوره اسلامی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

کاربری کاخ ساسانی سروستان

از نظر برخی کارشناسان، به دلیل فضای کوچک کاخ سروستان، این مکان برای اقامت شاه ساخته نشده بود و احتمالا آتشکده‌ای بود که در دوره ساسانی برای برگزاری آیین‌های زرتشتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با این حال اگر این نظر را بپذیریم، به تناقض خواهیم خورد، زیرا وسعت بنا برای یک آتشکده هم بیش از اندازه بزرگ است. از این رو احتمالا بتوان آن را یک استراحتگاه یا شکارگاه پادشاهی دانست.

معماری کاخ ساسانی سروستان

این کاخ یک سازه چهارتاقی به شمار می‌رود و به نام «قصر ساسان» یا «چهارتاق» نیز شناخته می‌شود. معماری به کار رفته در این کاخ پیونددهنده معماری ایران باستان با عصر اسلامی است.

مساحت این کاخ 25 هکتار است. شباهت بسیار زیاد این کاخ به کاخ اردشیر بابکان در فیروزآباد استان فارس، کاملا مشخص است. مصالح به کار رفته در کاخ ساسانی سروستان، سنگ، آجر و گچ است. نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد و شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان در اطراف است. یک ایوان به شکل مربع، به طول و عرض 13 و ارتفاع 18 متر در بخش مرکزی کاخ ساخته شده است. این ایوان به تالار اصلی و حیاط راه دارد.

چند پله بخش شمالی ساختمان را به محوطه بیرون کاخ و بخش جنوبی متصل می‌کند. این بخش با ایوان دیگری که در شرق مجموعه قرار دارد، مرتبط است. دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای در دو طرف بنا ساخته شده‌اند. این اتاق‌ها با هم قرینه نیستند و برای تقویت گنبد آن‌ها، ستون‌ها و مهارهایی درست شده است.

تپه‌ها و ناهمواری‌های اطراف این بنا، نشان می‌دهد که احتمالا در پیرامون آن، بناهای دیگری نیز وجود داشته است.

شباهت کاخ سروستان و کاخ فیروزآباد

آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی قرن بیستم، مشابهت کاخ اردشیر بابکان و کاخ سروستان را مورد اشاره قرار داده است. در هر دو بنا، طاق‌های گنبدی از جنس آجر ساخته شده است. پشت تالار اصلی کاخ سروستان، حیاطی به چشم می‌خورد که در اطراف آن، ساختمان‌هایی برای سکونت وجود داشته است. این ساختمان ها بدون قرینه بنا شده‌اند و ابعاد متناسبی ندارند. همین وضعیت در کاخ فیروزآباد هم مشاهده می‌شود، با این تفاوت که جزئیات کاخ سروستان بسیار بیشتر و متنوع‌تر است.

از آن جا که وسعت کاخ فیروزآباد چهار برابر کاخ سروستان است، احتمالا کاربری آن بیشتر بوده است. به نظر می‌رسد کاخ ساسانی سروستان فقط برای پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گرفت، زیرا تالارها مجلل و وسیعند ولی تعدادشان کم است. به علاوه از آن جا که در این تالارها به بیرون باز می‌شود استفاده از آن‌ها به عنوان محل سکونت، منتفی است.

کاخ ساسانی سروستان در کجا قرار دارد؟

کاخ ساسانی در 14 کیلومتری جنوب شهر سروستان، در جاده شیراز فسا قرار گرفته است. از مسیر زمینی، تقریبا دو ساعت فاصله بین شیراز و این کاخ وجود دارد. در جاده شیراز به سروستان، پنج کیلومتر بعد از فسا تابلوی بزرگی جاده منتهی به کاخ سروستان را مشخص می‌کند. پس از پنج کیلومتر راه پیمودن در این جاده، کاخ ساسانی سروستان پدیدار خواهد شد.

راه دیگر دسترسی به کاخ سروستان، رفتن به آزادراه شیراز سروستان از مسیر جاده شیراز بندرعباس است. در این مسیر باید به سمت بندرعباس بروید و مسیر خود را به جاده خاوران سروستان تغییر دهید. پس از چند کیلومتر و پشت سر گذاشتن اردوگاه شهید بهشتی سروستان، پیش از رسیده به منطقه پوزه نظرآباد، جاده‌ای خاکی وجود دارد که به کاخ سروستان می‌رسد.

بهترین زمان برای بازدید از این اثر تاریخی، فصل بهار یا اوایل پاییز است.

ثبت ملی و جهانی کاخ ساسانی سروستان

این کاخ در سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید. کاخ ساسانی سروستان در سال 2018 میلادی (1397 خورشیدی) به عنوان بخشی از «منظر باستان‌شناسی ساسانیان فارس» به فهرست میراث جهانی یونسکو نیز راه یافت.

اطلاعات

نام	کاخ ساسانی سروستان، استراحتگاه پادشاه یا معبد زرتشتیان؟
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	سروستان
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو,ملی