غربالبیز، محوطه‌ای باستانی و تفرجگاهی دیدنی

گفته می‌شود اجداد اولیه ما، به دنبال شکار از جایی به جای دیگر می‌رفتند و در غارها یا مکان‌هایی شبیه آن مسکن می‌گزیدند، ولی به تدریج با پی بردن به فنون کشاورزی و دامپروری توانستند در مناطقی سکونت پیدا کنند و یکجانشین شوند. دسترسی آسان به منابع آبی، مهم‌ترین اصلی بود که انسان‌های اولیه در انتخاب مکان‌های سکونت خود مورد توجه قرار می‌دادند. در مناطق مرکزی ایران که عمدتا خشک و کم‌آب هستند، تمدن‌های باستانی کوچک عمدتا در کنار چشمه‌ها و کوهپایه‌هایی که آب و هوای آن‌ها بهتر بود و خاک و آب مناسب برای کشاورزی یافت می‌شد شکل گرفتند. «غربالبیز» را نیز به عنوان یکی از سکونتگاه‌های باستانی ایران بر می‌شمارند، جایی که امروزه به خاطر آب و هوای مطبوعش تفرجگاهی دلچسب برای مردم محلی است.

ویژگی‌ها و تاریخچه غربالبیز
در کوه غربالبیز چشمه‌ای قرار دارد که آب آن از حفره‌هایی به بیرون می‌ریزد. مساحت آبریز این چشمه نزدیک 10 کیلومتر مربع است و در اطراف چشمه، درختانی رسته‌اند. گفته می‌شود این مکان را به خاطر همین چشمه غربالبیز نام نهاده‌اند، زیرا حفره‌های ریز و درشت لابلای سنگ‌ها شبیه منافذ غربالی است که آب از آن بیرون می‌ریزد. چشمه غربالبیز تا 1270 لیتر بر ثانیه آب‌دهی دارد. بیشترین آب‌دهی چشمه در بهار که فصل اوج بارش‌هاست، رخ می‌دهد. غربالبیز سرچشمه قنات حسن‌آباد مشیر به شمار می‌رود، قناتی که نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. آب چشمه بسیار زلال و صاف است و در تمام مسیر حرکت خود، صافی و کیفیت خود را حفظ می‌کند. چشمه غربالبیز از جمله چشمه‌های مهم استان یزد شمرده می‌شود و در طول تاریخ شرایط محیطی مناسبی را برای زندگی انسان و شکل‌گیری حوزه‌ای فرهنگی در این منطقه فراهم کرده است. وجود ناحیه باستانی غربالبیز گواهی بر این موضوع است.

ناحیه باستانی غربالبیز
در جنوب چشمه در نزدیکی کوهی که «مثقال» نامیده می‌شود، ناحیه‌ای باستانی وجود دارد که نخستین حفاری‌های باستان‌شناسی در سال 2000 میلادی (1379 خورشیدی) به مدت 75 روز در آن انجام شد. در سال‌های بعد کاوش‌های بیشتری روی منطقه صورت گرفت. این کاوش‌ها نشان داد احتمالا قدیمی‌ترین بناهای استان یزد در این منطقه ساخته شده است. بنای کشف‌شده به شکل ذوزنقه، با مساحت 2200 متر مربع، با خشت و گل ساخته شده بود. استفاده از سنگ در بخش‌هایی از بنا برای استحکام بیشتر آن، از نکات قابل توجه معماری بنا به شمار می‌رود. هرچند گذر قرن‌ها این بنا را به شدت دچار فرسایش کرده، باستان‌شناسان درباره کاربرد بنا و بخش‌های مختلف آن نظریاتی را مطرح کرده‌اند. بر این اساس بخش اصلی بنا در جنوب آن واقع است و دو ایوان، دو راهرو در دو طرف و اتاقی کوچک در عقب دارد. این بخش با حصاری ضخیم محصور شده بود. سطح بیرونی این حصار از سنگ بود. چنین پوششی نشان می‌دهد در این اتاق اشیای گران‌بهایی نگهداری می‌شد یا افراد مهمی سکونت داشتند. در این قسمت همچنین یک راهرو و دیوار ضخیم در طول بخش شرقی نیز کشف شده است. در نیمه شمالی بنا، حیاطی مرکزی با سه ایوان و یک سکو از خشت خام قابل شناسایی است. در مدخل حیاط حوضی کوچک و مربعی‌شکل تشخیص داده شده است که سکویی در میانه آن قرار دارد. یک حوض دیگر نیز در این بخش کشف شده که به اعتقاد باستان‌شناسان در مراسم‌های ویژه مورد استفاده قرار می‌گرفت. یک حیاط مدور در غرب بنا با دیواری ضخیم با سطحی سنگی، دیگر سازه‌های بنا را تشکیل می‌دهد. ورودی‌های بنا در شمال شرقی و شمال غربی آن بوده است. کارشناسان معتقدند ورودی شمال شرقی برای رفت و آمدهای رسمی مورد استفاده بوده و تا آخرین مراحل استفاده از بنا کاربرد داشته است. گویا در آخرین مراحل استفاده از بنا، چند فضا از جمله اتاقک‌های کوچکی که برای کنترل عبور و مرور در کنار ورودی‌ها بنا شده بودند، پر شده‌اند. انسداد در شمال غربی نیز در همین دوره صورت گرفته است.


منطقه باستانی غربالبیز

باستان‌شناسان قدمت بنا را به دوره اشکانیان (قرن سوم پیش از میلاد) نسبت می‌دهند. بدین ترتیب غربالبیز را باید تنها بنای کشف‌شده مربوط به این دوره تاریخی در مرکز ایران حساب کرد. کشف 35 گور در مساحتی نزدیک به 200 متر مربع، از کشفیات مهم باستان‌شناسان در کاوش‌های صورت‌گرفته بود. در طرفین گورها، چهارلایه سنگ مشاهده می‌شود و اجساد به حالت جنینی، طوری که صورتشان به سوی شرق قرار می‌گیرد، دفن شده‌اند. در گورها ظروف سفالی و سنگی و زیورآلات کوچک نیز وجود دارد که نشان می‌دهد ساکنان باستانی این منطقه به زندگی پس از مرگ معتقد بوده‌اند.

غربالبیز در کجا قرار دارد؟
غربالبیز از مناظر کوهستانی شهرستان مهریز در استان یزد است و در دامنه کوهی به همین نام در 10 کیلومتری شهر مهریز و 40 کیلومتری شهر یزد قرار دارد.