باغ شاهزاده ماهان، اعجاب ساخت باغ ایرانی در دل منطقه‌ای خشک

«باغ ایرانی» به عنوان میراثی جهانی در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد باغ ایرانی، ایجاد محیطی سرسبز در میان سرزمین‌هایی عمدتا خشک و بی‌آب است. بدین‌ترتیب این باغ‌ها علاوه بر تمام ویژگی‌های ظاهری خود، از سامانه‌ای دقیق و کارآمد برای انتقال و توزیع آب برخوردار بودند. ویژگی‌هایی که در «باغ شاهزاده ماهان» یا «باغ شازده ماهان»، یکی از باغ‌های ایرانی ثبت‌شده در میراث جهانی یونسکو به خوبی قابل مشاهده است.

تاریخچه و ویژگی‌های باغ شاهزاده
ایجاد این باغ زیبا به اواخر دوره قاجاریه (اواخر قرن نوزدهم میلادی) نسبت داده می‌شود. فردی به نام «محمدحسن‌خان» که در آن دوره حاکم کرمان بود، دستور ساخت باغ را صادر کرد. وی قصد داشت در میان سرزمین گرم و خشک و کویری کرمان، منطقه‌ای خوش آب و هوا به وجود آورد، ولی به قدر کافی زنده نماند تا نتیجه کار خود را به چشم ببیند! پس از مرگ او، «عبدالحمید میرزا ناصرالدوله»، نوه ناصرالدین شاه قاجار (سلطنت از 1831 تا 1896 میلادی) حاکم کرمان شد و کار ساخت باغ را پی گرفت. او 11 سال را در کار ساخت باغ صرف کرد، ولی مانند محمدحسن‌خان عمرش به اندازه‌ای نبود که به ثمر نشستن تلاش‌هایش را ببیند! پس از مرگ او، کار ساخت باغ رها شد ولی مردم این باغ را به یاد عبدالحمید که یک شاهزاده قاجاری بود، «شاهزاده» خواندند. هنوز هم نقش و نگارهای نیمه‌کاره باغ را می‌توان بر دیوارهای آن مشاهده کرد. تاریخ پایان عملیات ساخت بنا سال 1897 میلادی (1276 خورشیدی) ذکر شده است.


 باغ شاهزاده ماهان

مساحت باغ شاهزاده به پنج هکتار می‌رسد؛ طول آن 407 متر و عرضش 122 متر است. باغ از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده است. باغ از سطح آب‌های آزاد 2020 متر ارتفاع دارد. به‌مانند بیشتر باغ‌های ایرانی، حیاط و حوضی مستطیلی‌شکل در باغ شاهزاده دیده می‌شود. ساختار باغ شیبی ملایم دارد که امکان جریان یافتن آب در جوی‌های آن را فراهم می‌آورد. گردش آب در باغ علاوه بر آبیاری درختان و ایجاد زیبایی محیطی، عاملی برای خنک کردن فضا هم بوده است. باغ دارای یک سردر ورودی است که در آن محلی برای پذیرایی از مهمانان نیز وجود دارد. در فاصله 235 متری از سردر باغ، یک عمارت با مساحت 487 متر مربع قرار دارد. این عمارت در گذشته اقامتگاه ساکنان و مهمانان باغ بود، ولی در حال حاضر به یک رستوران سنتی تبدیل شده است.


 باغ شاهزاده ماهان در یک منطقه کویری ایجاد شده است

در سراسر باغ درختان کاج، سرو و چنار به چشم می‌خورند. گونه‌هایی از درختان مثمر نیز در باغ کاشته شده است. محل کاشت درختان میوه پشت عمارت باغ است. این کار سبب شده این بخش از باغ، شکلی اختصاصی به خود بگیرد و از دسترس همگانی دور باشد. در این بخش یک حمام نیز ساخته‌اند. در کنار حمام نیز یک ساختمان برای استقرار نگهبان دیده می‌شود. باغ را عمدتا از آجر ساخته‌اند. رویه‌ای از کاهگل بر آجرها کشیده شده است. در بخش‌های مختلف باغ، خصوصا سردر آن، کاشی‌کاری‌هایی دیده می‌شود.
یقینا آبیاری باغی به این بزرگی در کویری که آب نایاب‌ترین و گران‌بهاترین عنصر آن محسوب می‌شود، کار دشواری به شمار می‌آید. برای تامین آب این باغ بزرگ، از قنات «تیگران» استفاده می‌کردند. قناتی که آب را از ارتفاعات جوپار در جنوب کرمان به باغ منتقل می‌کند. این آب بسیار زلال است و حتی در فصل تابستان، خنکای دلپذیری دارد. مهندسان باغ را طوری طراحی کرده بودند که آب پس از ورود به آن در مسیری پلکانی آبشارهایی متصل به هم و طبقاتی به وجود آورد و در نهایت از باغ خارج شود.

باغ شاهزاده ماهان در کجا قرار دارد؟
این باغ در شش کیلومتری شهر ماهان و 35 کیلومتری شهر کرمان، در منطقه‌ای کویری واقع است. به دلیل همین ویژگی، باغ شاهزاده را «بهشتی در دل کویر» نیز لقب داده‌اند.

ثبت ملی و جهانی باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده در سال 1974 میلادی (1353 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید. ثبت جهانی این باغ نیز به سال 2011 میلادی باز می‌گردد. در این سال سازمان جهانی یونسکو نام این باغ را در کنار هشت اثر دیگر به عنوان «باغ ایرانی» به ثبت رساند.