کلیسای زور زور، میراث جهانی ایران

در ساحل دریاچه سد بارون در استان آذربایجان غربی، کلیسایی قدیمی قرار گرفته که یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای ایران و یکی از مهم‌ترین کلیساهای ارامنه به شمار می‌رود: «کلیسای زور زور».

تاریخچه کلیسای زور زور

کلیساهای تاریخی متعلق به مسیحیان ارمنی ایران، عمدتا در سه دوره تاریخی بنا شده است: از سال‌های اولیه ورود مسیحیت به ایران تا قرن چهاردهم میلادی، دوره حکومت صفویه (قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی) و کلیساهای پس از دوره صفویه که عموما تاسیس آن‌ها به قرن بیستم میلادی مربوط است. در آذربایجان کلیساهایی از هر سه دوره تاریخی وجود دارد که در میان آن‌ها، کلیسای زور زور جزء یکی از قدیمی‌ترین‌هاست.

به عقیده برخی کارشناسان کلیسای زور زور احتمالا در میان سال‌های 1315 تا 1342 میلادی (694 تا 721 خورشیدی) ساخته شده باشد. طبق اسناد تاریخی، «زکریا»، اسقف اعظم کلیسای تادئوس مقدس، کلیسای زور زور را ساخته است. پس از ساخت کلیسا نیز اسقف هومان یرزنگاسی در آن ساکن شده و آموزش تعالیم مسیحیت را آغاز کرده است. وی نام «زور زورتسی» را برای خود برگزید که عامل نام گرفتن این کلیسا به «زور زور» شد. در بین اهالی محلی، این کلیسا را به خاطر واقع شدن در منطقه بارون، «کلیسای بارون» نیز می‌نامند.

در قرن چهاردهم میلادی این کلیسا بسیار مورد توجه بود و به مرکزی برای آموزش تعالیم دینی تبدیل شده بود. ولی به تدریج اهمیت کلیسا کم شد و تا قرن هفدهم میلادی، تنها برای اجرای برخی مناسک دینی مورد استفاده قرار گرفت. نهایتا با اوج‌گیری جنگ‌های ایران و عثمانی در قرن هفدهم، کلیسا متروکه شد.

معماری و ویژگی‌های کلیسای زور زور

کلیسا به سبکی ساخته شده که در ساخت اکثر کلیساهای ارامنه دیده می‌شود. از داخل، کلیسا محوطه‌ای صلیبی‌شکل به نظر می‌رسد. چهار طاق نیز به شکل بیضی در فضای داخلی تعبیه شده که بر آن، چهار نورگیر کوچک ساخته شده است. گنبد 16 ضلعی بنا نیز با داشتن چند نورگیر، در تامین نور داخل کلیسا نقش‌آفرینی می‌کند. بالای در ورودی که در غرب بنا قرار دارد، فرمی جناغی‌شکل برای سر در به وجود آمده است.

با وجود آن که تزئینات زیادی در ظاهر بنا به چشم نمی‌خورد، استفاده از سنگ‌های آهکی با رنگ نخودی مایل به قرمز، جلوه این بنا را بسیار زیبا کرده است. روی سنگ‌های بنا نقش صلیب دیده می‌شود و در میانه آن‌ها ملاتی به چشم نمی‌خورد. به نظر می‌رسد سازندگان بنا سنگ‌ها را طوری تراشیده باشند که بدون نیاز به ملات، در هم چفت شوند.

جابجایی کلیسای زور زور

در سال 1987 میلادی (1366 خورشیدی) ساخت سدی شروع شد که آب‌گیری آن موجب به زیر آب رفتن کلیسای زور زور می‌شد. به همین دلیل عملیاتی طراحی شد که طی آن، در 25 روز اجزای تشکیل‌دهنده کلیسا از محل اولیه جدا شد و به مکانی در 600 متری انتقال یافت. این عملیات دشوار و دقیق که یکی از مهم‌ترین عملیات‌های ایران برای حفاظت از بناهای تاریخی خود نام گرفت، به صورتی انجام شد که تمام سنگ‌ها لایه به لایه از ساختار اصلی جدا و به دقت به محل جدید منتقل شدند. از آن جا که محل جدید 110 متر بالاتر از محل قبلی بود، خطر غرق شدن بنا از میان رفت.

کلیسای زور زور در کجا قرار دارد؟

این کلیسا در نزدیکی روستایی به نام بارون، در شهرستان ماکوی استان آذربایجان غربی قرار دارد. قرار گرفتن کلیسا در منطقه کوهستانی قره‌داغ، در دره‌ای که بین دو کوه «قره‌بلاغ» و «قره‌داغ» قرار دارد، لذت دیدن آن را دو چندان می‌کند. فاصله کلیسای زور زور از «قره‌کلیسا» دیگر کلیسای مهم و تاریخی منطقه 12 کیلومتر است.

ثبت ملی و جهانی کلیسای زور زور

این اثر در سال 2002 میلادی (1381 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران و در سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	کلیسای زور زور، میراث جهانی ایران
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان غربی
شهر	ماکو
نوع	تاریخی