قلعه زیویه، محل استخراج زیباترین آثار هنری دوران باستان

قلعه قدیمی زیویه با حدود 40 هکتار وسعت، روی تپه‌ای قرار دارد که حدود 100 متر از زمین‌های اطراف خود بالاتر است.

قلعه زیویه در کجا قرار دارد؟

قلعه زیویه که در تپه‌ای به همین نام احداث شده است، در 55 کیلومتری جنوب شرقی سقز و 35 کیلومتری دیواندره در استان کردستان قرار دارد. در فاصله یک کیلومتری این قلعه، روستایی نیز با نام «زیویه» قرار دارد که در حال حاضر نزدیک‌ترین سکونت‌گاه انسانی به آن به شمار می‌رود. سقز دومین شهر پر جمعیت استان کردستان است که جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوانی دارد. نام این شهرستان که از نام قوم «سکا»، «اسکیت» و «سکز» مشتق می‌شود، نشانه‌ای از قدمت آن است. سکاها قومی باستانی هستند که بیش از 700 سال پیش از میلاد، در این منطقه استقرار پیدا کرده بودند و قرن‌ها بر آن حکم می‌راندند.

سقز به دلیل شرایط جغرافیایی خود، از قدیم‌الایام مرکز عبور کاروان‌ها بوده است. تپه باستانی زیویه یادگاری از دوران اوج تمدن سکاهاست و آثار ارزشمندی از آن حاصل شده است.

بقایای قلعه زیویه

معماری قلعه زیویه

قرارگیری قلعه روی نوک یک تپه، به آن موقعیت راهبردی بخشیده و آن را به تمام مناطق اطراف خود، مشرف کرده است. قلعه زیویه از دروازه ورودی، چند تالار، حیاط، اتاق‌های تو در تو در دو طبقه، تخت‌گاه‌های مختلف و انبار غله تشکیل شده است. در حال حاضر بقایای یک تالار ستون‌دار با 16 پایه ستون سنگی، قابل تشخیص است.

ورودی اصلی قلعه در بخش شرقی آن قرار دارد. مسیر رسیدن به این ورودی از 21 پله سنگی عبور می‌کند. به جز این ورودی، در شمال و جنوب قلعه نیز دو دروازه وجود دارد که کاشی‌کاری‌هایی در آن مشاهده می‌شود.

بر اساس شواهد موجود، قلعه در سه طبقه ساخته شده که احتمالا طبقه اول که هنوز دیوارهای آن پا بر جاست، به عنوان عبادتگاه کاربرد داشته است. این طبقه با سطح تپه هم‌سطح است، احتمالا به خاطر آن که دسترسی مردم به آن آسان‌تر باشد.

طبقه دوم که با استفاده از شیب زمین، روی سکویی سنگی و مثلثی‌شکل درست شده، مسکونی بوده است. اتاق‌هایی تو در تو با رنگ‌آمیزی‌هایی به رنگ کرم، آبی، آجری و سیاه در این طبقه به چشم می‌خورد. در اتاق‌های این طبقه تیر و کمان و پیکان‌هایی از جنس مفرغ کشف شده، از این رو کارشناسان احتمال سکونت نیروی نظامی و نگهداری مهمات لشکری در این طبقه را، قوی می‌دانند.

طبقه سوم به احتمال زیاد مخصوص سکونت حاکم بوده است. در این طبقه انباری پر از غله وجود داشته تا در صورت محاصره قلعه، غذای ساکنان را تامین کند. اتاق‌های وسیع با در و پنجره‌های بزرگ و 12 سر ستون سنگی، این طبقه را از سایر اجزای قلعه متمایز می‌کند.

یک چاه آب در حیاط قلعه حفر شده و به عنوان منبع جمع شدن آب باران کاربرد داشته است. در طول سال آب جمع‌شده در این چاه، نیاز ساکنان قلعه را تامین می‌کرد. نکته بسیار عجیب درباره قلعه، برخورداری آن از سامانه لوله‌کشی آب از چشمه‌های اطراف و سیستم تخلیه فاضلاب است که برای ساختمانی با قدمت 2700 ساله خارق‌العاده شمرده می‌شود.

کاوش‌های باستان‌شناسی قلعه زیویه

کشف قلعه زیویه در دوران معاصر، بر اثر یک اتفاق رخ داد: در سال 1946 م. یک پسربچه چوپان پس از بارانی شدید، متوجه فروریختن قسمتی از راس یک تپه شد که آثار و اشیایی را در معرض دید قرار داده بود. برای نخستین بار مجوز حفاری در این منطقه به فردی اعطا شد که کاوش‌های گروهی و غیر اصولی وی، صدمات بسیاری به تپه وارد آورد. این گروه تنها به دنبال پیدا کردن اشیای تاریخی و تجارت آن بود. در جریان این کاوش‌ها اشیای بسیار با ارزشی، از جمله یک تابوت برنزی به دست آمد که می‌توان آن را یکی از شاهکارهای صنعت دوران باستان دانست.

کاوش‌های باستان‌شناسی در قلعه زیویه

از آن به بعد چند فصل کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی انجام شد و شواهد قابل توجهی درباره معماری قلعه به دست آمد. قطعات عاج که نقوش حیوانی و صحنه‌های شکار روی آن حک شده بود، از مهم‌ترین یافته‌های کاوش‌های بعدی تپه زیویه بود. سر عقاب، گردنبند طلایی و یک تشت بزرگ مفرقی مزین به نقوش جنگجویان آشوری، از دیگر اشیای ارزشمند کشف‌شده به شمار می‌رود.

ثبت ملی قلعه زیویه

این قلعه در سال 2001 میلادی (1380 خورشیدی) به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	قلعه زیویه، محل استخراج زیباترین آثار هنری دوران باستان
کشور	ایران
ناحیه	کردستان
شهر	سقز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی