کلیسای هوهانس مقدس، تنها کلیسای مراغه

درباره تاریخ و زیبایی‌های شهر مراغه، بسیار سخن می‌توان گفت. این شهر علاوه بر این که در برهه‌ای از تاریخ (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) پایتخت حکومت ایلخانان بود، به خاطر موقعیت جغرافیایی و طبیعی‌اش، همواره مورد توجه حاکمان مختلف بوده است. در مراغه آثار تاریخی بسیار زیادی وجود دارد که بیشتر آن‌ها به دوره ایلخانان باز می‌گردد. مراغه در این دوران با تاسیس رصدخانه مراغه، به محلی برای اجتماع و آموزش دانشمندان و دانشجویان دوران خود تبدیل شده بود. در حال حاضر نیز این شهر، به عنوان یکی از شهرهای بزرگ استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود و به خاطر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی‌اش، هر ساله گردشگران بسیاری به آن سفر می‌کنند.

ارامنه در مراغه

ارمنستان اصلی‌ترین سکونت‌گاه ارامنه در جهان است، با این وجود سکونت بخشی از جمعیت ارامنه در بخش‌های مختلف ایران، ارتباط آنان با ایرانیان را بسیار وثیق کرده است. بسیاری از شهرهای شمال غربی ایران، از گذشته‌های دور میزبان ارامنه بوده است، به طوری که بیش از 180 کلیسای مربوط به ارامنه در این منطقه قرار دارد.

ارامنه از قرن‌ها پیش در شهر مراغه سکونت داشتند. از آن جا که هلاکوخان مغول (سلطنت از 1256 تا 1265 میلادی) مسیحی بود، انتخاب مراغه به عنوان پایتخت حکومت او (ایلخانان)، سبب شد ارامنه زیادی به آن جا مهاجرت کنند، به طوری که مراغه به یکی از مراکز اصلی حضور ارامنه تبدیل شد. در این زمان، تجارت، یکی از اهداف اصلی مهاجرت و حضور ارامنه در شمال غرب ایران بود.

موج دیگری از مهاجرت ارامنه به ایران نیز در اوایل قرن بیستم میلادی رخ داد. در این زمان جمعیتی نزدیک 15 هزار نفر به مناطق شمال غربی ایران پناه آوردند و در آن جا ساکن شدند. در حال حاضر مهم‌ترین اثر مربوط به ارامنه مراغه، کلیسای هوهانس مقدس یا کلیسای سن‌هوهانس است.

معماری و ویژگی‌های هوهانس مقدس

این کلیسا به ارامنه کاتولیک تعلق دارد و نام آن، برگرفته از یوحنا، یکی از حواریون عیسی علیه‌السلام است که ارامنه او را «هوهانس» می‌نامند.

ساختار این کلیسا، بر خلاف آن چه در بسیاری از ساختمان‌های مشابه دیده می‌شود، شکلی نزدیک مربع دارد و نمای آن آجری است. این کلیسا نسبتا کوچک است و تنها 258 متر مربع مساحت دارد. در یکی از آخرین مرمت‌هایی که در سال 2017 میلادی (1396 خورشیدی) آغاز شد و حدود چهار سال به طول انجامید، بخش‌های مهمی از بنا، مورد بازسازی قرار گرفت. در پایان این مرمت، سه طاق در قسمت سرودخانه و پوشش کلیسا، در کنار محوطه آن، به‌سازی شد.

کلیسا سه بخش اصلی دارد: محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و محل روشن کردن شمع و عود. ورودی کلیسا در غرب آن قرار گرفته است. این ورودی یک درگاه با طاقی گنبدی دارد. بالای این ورودی نیز یک گنبد ساخته شده که ناقوس در آن است.

عبادتگاه کلیسا در بخش شرقی واقع شده است. در عبادتگاه سه طاق‌نما با قوس‌های جناغی دیده می‌شود که طاق‌نمای میانی، از دو طاق‌نمای واقع در طرفین، بزرگ‌تر است و روی آن، دو پنجره مستطیلی‌شکل با شیشه‌های رنگارنگ مشاهده می‌شود. کلیسا یک ایوان آجری دارد که با دو راه‌پله به برج ناقوس راه پیدا می‌کند. این برج با 12 متر ارتفاع، به صورت 16 ضلعی ساخته شده است. پنجره‌های کوچک تعبیه‌شده در بخش‌های شرقی، شمالی و جنوبی بنا، روشنایی داخل آن را تامین می‌کند.

تاریخچه کلیسای هوهانس مقدس

کارشناسان معتقدند بنای اولیه کلیسای هوهانس مقدس، بسیار قدیمی است، ولی در طول زمان به دلایل مختلف، از جمله فرسایش یا وقوع حوادث طبیعی، دچار تخریب شده است. کلیسا در دوره ایلخانان مغول موقعیت خاصی داشت، ولی امروز به دلیل مهاجرت ارامنه به شهرهای دیگر، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ساختمانی که در حال حاضر دیده می‌شود، در سال 1840 میلادی (1219 خورشیدی) با مدیریت فردی به نام «سامسون خان» بنا شد. در این بازسازی، معماران روسی و فرانسوی نقش ایفا کردند. پس از آن نیز چندین بار عملیات‌های کلی و جزئی برای مرمت بنا انجام شده است.

ثبت ملی کلیسای هوهانس مقدس

این اثر در سال 1968 میلادی (1347 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.