خانه مسعودی، بنایی به سلیقه شاهزادگان قرن نوزدهمی ایران

از بالا که به «تویسرکان» نگاه کنید مخملی سبز می‌بینید که خانه‌های به هم فشرده‌شده مردم شهر را در بر گرفته است. تویسرکان شهری زیبا و پر نعمت است با تاریخی کهن. از گذشته‌های این شهر، بناهایی بر جا مانده که سرآمد آن‌ها، «آرامگاه حبقوق نبی» و «کاروانسرای فرسفج» است، اما بناهای تاریخی شهر به این دو منحصر نیست. «خانه مسعودی» که از عصر قاجار (قرن نوزدهم میلادی) بر جا مانده، یکی از آثار تاریخی دیدنی و مصفای تویسرکان است.

ویژگی‌ها و تاریخچه خانه مسعودی

این خانه در محله‌ای به نام «شاهزادگان» واقع شده است. حدود 150 سال پیش، فرزندان و نوادگان «عباس میرزا»، ولیعهد فتحعلی‌شاه (سلطنت از 1797 تا 1834 میلادی) در این محله می‌زیستند و به همین دلیل آن را بدین نام خوانده‌اند. این محله را «قلعه» نیز می‌گویند، زیرا در گذشته همچون یک قلعه بزرگ، دیوارهایی به گرد آن کشیده شده بود. این دیوارها سطحی مستطیل‌شکل به ابعاد تقریبی 300 در 400 متر را در بر گرفته بودند. درون قلعه خانه‌هایی متعدد و مجلل قرار داشت، ولی امروز خانه مسعودی، تنها بنای باقیمانده از آن دوران است.

خانه مسعودی به گواه کتیبه‌ای که در کنار ورودی «شاه‌نشین» بنا دیده می‌شود، در سال 1290 هجری قمری (1873 میلادی) ساخته شده است. این تاریخ با میانه‌های حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار (سلطنت از 1848 تا 1896 میلادی) همزمانی دارد. بنا در دو طبقه ساخته شده و مساحت آن به 1332 متر مربع می‌رسد. در هر طبقه یک اتاق اصلی و چند اتاق دیگر در اطراف آن قرار دارد. در انتهای اتاق‌های فرعی نیز پستویی دیده می‌شود که به عنوان انباری کاربرد داشته است.

بخشی از تزئینات سقف خانه مسعودی- استفاده از تزئینات پرحجم یکی از ویژگی‌های این بناست

بخشی از طبقه همکف که به «شاه‌نشین» معروف است، زیباترین قسمت آن شمرده می‌شود. این بخش با انواع آرایه‌ها تزئین شده است و نقاشی‌های رنگ روغن متعددی در آن به چشم می‌خورد. در شاه‌نشین و البته دیگر قسمت‌های بنا، تزئیناتی پرحجم و اغراق‌آمیز به کار رفته است، به طوری که نمی‌توان جایی را یافت که بی‌آرایه رها شده باشد. در شاه‌نشین، تصاویری از پادشاهان ایران باستان تا دوران قاجاریه وجود دارد. این تصاویر با شیوه «گراور» (کنده‌کاری) به وجود آمده‌اند و در حاشیه بالایی دیوارهای اتاق، در حالی که نقوش گچ‌بری همچون قاب‌هایی پرنقش و نگار آن‌ها را در بر گرفته‌اند، دیده می‌شوند. این تصاویر از کتابی به نام «نامه خسروان» اقتباس شده است. این کتاب را «جلال‌الدین میرزا»، یکی از فرزندان فتحعلی‌شاه نوشته و نگاره‌هایی در آن گنجانده است. در همین اتاق تصویری از جلال‌الدین میرزا نیز دیده می‌شود که کاغذی در دست دارد و روی آن، عبارت «نامه خسروان» دیده می‌شود. همچنین این نوشته نیز به چشم می‌خورد: «گردآورنده این داستان، جلال، پورِ فتحعلی‌شاه قاجار». در گذشته اتاق پنجره‌هایی ارسی داشته که چند دهه پیش با پنجره‌هایی ساده جایگزین شده است.

در اواخر دوره قاجار، اشراف‌زادگان شیوه تزئین تلفیقی اروپایی و ایرانی را می‌پسندیدند. احتمالا این علاقه آنان در سفرهایی که به فرنگ انجام می‌دادند شکل گرفته بود. علاوه بر این آنان دوست داشتند هنگام گذران اوقات روزانه و معاشرت با یکدیگر، بر صندلی‌هایی بنشینند که با انواع فنون و نقوش،منبت‌کاری  شده بود؛ هنری که امروزه تویسرکان به آن شهره است... منبت‌کاری در دوران صفویه (قرن شانزدهم میلادی) اوجی بلند یافته بود. این هنر نسل به نسل انتقال پیدا کرد و به هنرمندان دوره قاجار رسید. از آن جا که هنرمندان این رشته چوبِ گردو را بهترین ماده اولیه برای پیاده کردن طرح‌های خود می‌دانستند، این هنر در سراسر استانِ همدانِ امروزی که محلی برای رشد این درخت بود، گسترش پیدا کرد. از میان شهرهای همدان، تویسرکان به عنوان شهری شناخته می‌شود که شاخه‌ای از منبت، به نام «منبت گلریز» در آن رواج گسترده یافته است. در این نوع منبت که از نظر ظرافت و زیبایی بی‌همتاست، نقش و نگارهایی متراکم خلق می‌شود... در تزئینات نمای بیرونی بنا، آجرکاری‌های زیبایی قابل مشاهده است. دیوارهای حیاط این خانه نیز با طاق‌نماهای متعدد تزئین شده‌اند. سقف خانه مسعودی زیاد بلند نیست. در رنگ‌بندی‌های بنا بیشتر رنگ‌های آبی، طلایی و سفید به چشم می‌آید. هم‌اکنون خانه مسعودی به عنوان موزه تغییر کاربری داده است.

ثبت ملی خانه مسعودی تویسرکان

این خانه تاریخی در سال 1999 میلادی (1377 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.