سرگذشت باغ فتح‌آباد و تبدیل آن به مجموعه‌ای آموزشی و فرهنگی

تبریز شهر خوش آب و هوایی است و در آن باغ‌های متعددی وجود دارد، از جمله باغ فتح‌آباد که امروزه با نام «اردوگاه فرهنگی الغدیر» به یک مجموعه آموزشی و فرهنگی تبدیل شده است. این باغ در پنج کیلومتری شهر تبریز و در مسیر جاده باسمنج، در نزدیکی روستای فتح‌آباد قرار دارد. عبور بزرگراه زنجان تبریز از نزدیکی این اردوگاه، دسترسی به آن را بسیار آسان کرده است.

تاریخچه باغ فتح‌آباد
بر اساس برخی گفته‌ها زمان شکل‌گیری این باغ به بیش از یک قرن پیش باز می‌گردد. دونالد ویلبر (1907 تا 1997) پژوهشگر تاریخ معماری ایرانی و اسلامی در کتاب خود با عنوان «باغ‌ها و کوشک‌های ایرانی» از این باغ نام برده و آن را این گونه توصیف کرده است: «مرکز باغ از درختان میوه پوشیده شده است. محور طویل جوی آب، تمام باغ را به طرز متداول در ایران، به ‌هم متصل می‌کند و به آن نوعی هماهنگی می‌بخشد. فقط بنای جدیدی که به جای کوشک قدیم ساخته شده، هماهنگی باغ را بر هم می‌زند. اگر از قسمت مرتفع، یعنی سمت جنوبی باغ وارد شویم، با خیابانی پست و بلند روبرو می‌شویم و حوض‌هائی که در مسیر آن قرار گرفته‌اند و با هم متفاوت هستند. در یک قسمت حاشیه‌های سبزی در کنار نهرها به چشم می‌خورد که آن‌ها نیز به ‌نوبه‌ خود با حاشیه‌ای از گل شمعدانی زینت یافته‌اند. سرانجام به برجسته‌ترین نقطه‌ باغ، یعنی استخر عمیقش می‌رسیم که اطراف آن را سنگ کار کرده‌اند. این استخر، بسیار عمیق است و آن را درختان کهن و تنومندی احاطه کرده‌اند. قسمت شمال این استخر، قدری بلندتر از سطح زمین است... هیچ یک از قسمت‌های این باغ به تنهائی زیبایی فوق‌العاده و چشمگیری ندارد، در حالی‌ که باغ به طور کلی جذاب و آرام است.» ویلبر که به عنوان یکی از جاسوسان ایالات متحده در ایران نیز شناخته می‌شود، نقشه‌ای از باغ تهیه کرده است. این نقشه نشان می‌دهد در گذشته ساختمان‌هایی به عنوان اصطبل و دستشویی وجود داشته که امروز اثری از آن دیده نمی‌شود.
کهنسالان منطقه ساخت این باغ را به فردی به نام ساعدالملک نسبت می‌دهند. وی یکی از بزرگان تبریز بوده است. تقریبا در میانه قرن نوزدهم، خاندان عدل، از خانواده‌های متمول و سرشناس تبریز این باغ را خریداری کرده‌اند. قنات، استخر، ساختمان موجود در باغ و بخشی از اراضی روستای فتح‌آباد نیز به عنوان بخشی از این معامله از سوی خانواده عدل خریداری شده است. بعدها در دوران تملک خاندان عدل، باغ گسترش پیدا کرد و عمارت موجود در آن بازسازی شد. در این بازسازی یک طبقه به عمارت اضافه و برخی سازه‌ها در اطراف آن ساخته شد. این عمارت نزدیک 200 متر مربع زیربنا دارد. گفته می‌شود در گذشته باغ فتح‌آباد محل اصلی تکثیر درختان پیوندی نارون در منطقه بوده است.

تغییر کاربری باغ فتح‌آباد
در سال 1995 میلادی (1374 خورشیدی) باغ فتح‌آباد خریداری شد و در اختیار آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی قرار گرفت. بدین ترتیب این باغ به اردوگاه فرهنگی الغدیر تغییر نام پیدا کرد و ساختمان‌های جدیدی برای بهره‌برداری آموزشی و فرهنگی در آن به وجود آمد. کاشت نهال و احیای درختان، دیوارکشی اطراف باغ و صفه‌سازی محورهای آب، حوضچه‌ها و آب‌گیرها از جمله دیگر اقداماتی بود که در این دوره صورت گرفت. افزودن این بخش‌ها و تغییر در ساختار باغ، به گونه‌ای انجام شد که در شکل کلی آن تغییری ایجاد نشود.

ساختار و دیدنی‌های باغ فتح‌آباد
باغ فتح‌آباد در زمینی تقریبا مسطح و کم‌شیب، با امتداد شمالی جنوبی واقع است. این مسیر با جهت جریان آب قنات قدیمی باغ تناسب دارد. یک پیاده‌راه با هشت سکو که مجموعا 18 پله دارند، در این امتداد ساخته شده است. اختلاف ارتفاع پایین‌ترین و بالاترین قسمت این پیاده‌راه 305 سانتی‌متر است.

ثبت ملی باغ فتح‌آباد تبریز
باغ و عمارت فتح‌آباد که امروزه نزدیک 30 هکتار مساحت دارد، در سال 1999 میلادی (1378 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.