قهوه‌خانه حاج علی درویش، کوچک‌ترین قهوه‌خانه دنیا در بازار تهران

قهوه به عنوان یک عنصر غذایی، از قرن سیزدهم میلادی مورد توجه قرار گرفت. با فراگیر شدن قهوه، به تدریج مکان‌هایی درست شد تا مردم بتوانند در آن جا حضور یابند و علاوه بر نوشیدن قهوه، به معاشرت و وقت‌گذرانی بپردازند. این مکان‌ها «قهوه‌خانه» نام گرفت. قهوه‌خانه‌ها آرام‌آرام با گسترش توجه به قهوه، از کشورهای اروپایی به دیگر کشورها راه یافتند و در اروپای شرقی و سپس آسیا، متداول شدند. ورود قهوه به ایران و رشد محبوبیت آن، به دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) نسبت داده می‌شود. از همان زمان هم قهوه‌خانه‌هایی در ایران به وجود آمد و سنتی برای اداره آن‌ها تکوین پیدا کرد. در میان قهوه‌خانه‌های سنتی ایران، یکی از قهوه‌خانه‌های تهران با نام «حاج علی درویش» شهرت عمومی پیدا کرده است. در این قهوه‌خانه قدیمی، سنت‌ها و قوانینی برای پذیرایی از مهمانان وجود دارد که از چندین دهه پیش بر جا مانده است، به طوری که می‌توان ادعا کرد سنت قهوه‌خانه‌داری قهوه‌خانه حاج علی درویش مخصوص همان‌جاست.

قهوه‌خانه حاج علی درویش در دل بازار تهران
بازار تهران یک جاذبه فرهنگی و تاریخی دیدنی شهر است که بازدید از همه جوانب آن، علاوه بر صرف وقت و برخورداری از اطلاع قبلی، به حواس جمع هم نیاز دارد! یکی از اماکنی که شاید با کمی بی‌دقتی از نظر گردشگران پنهان بماند، قهوه‌خانه حاج علی درویش است. این قهوه‌خانه نه تنها در یکی از دالان‌های فرعی بازار قرار دارد، بلکه به خاطر وسعت کمش، عنوان «کوچک‌ترین قهوه‌خانه جهان» را نیز به خود اختصاص داده است؛ بنابراین بی‌سبب نیست که پیدا کردن آن به دقت بیشتری نیاز داشته باشد! این قهوه‌خانه در میانه بازار زرگرها (پلاک 78) واقع است و در مجموع دو متر مربع مساحت دارد. با وجود این وسعت کم، در قهوه‌خانه انواع دمنوش‌ها، از چای سیاه و ترش گرفته تا آویشن، دارچین و قهوه ترک، عرضه می‌شود. بابت سرو نوشیدنی در این قهوه‌خانه، هزینه چندانی از مشتری‌ها دریافت نمی‌شود، حتی گاهی ممکن است این هزینه بسیار ناچیز جلوه کند. با این وجود اگر کسی توان مالی پرداخت همین هزینه ناچیز را هم نداشته باشد، می‌تواند هر مقدار که می‌تواند پرداخت کند؛ این یکی از قانون‌های قهوه‌خانه حاج علی درویش است! درمقابل هستند از مشتری‌های این قهوه‌خانه کسانی که وجهی را اضافه بر مبلغ تعیین‌شده پرداخت می‌کنند؛ این مبلغ برای امور عام‌المنفعه‌ای همچون کمک به بیماران خاص و کودکان بی‌سرپرست هزینه می‌شود. مشتریان همیشگی و ثابت قهوه‌خانه، هر کدام برای خودشان استکانی مخصوص دارند. صاحب کنونی قهوه‌خانه که این پیشه را از پدر و پدربزرگ خود به ارث برده، برای پذیرایی از مهمانان خارجی ابتکاری ویژه دارد و به همراه قهوه یا هر نوشیدنی دیگر، یک هدیه و قطعه شعری فارسی را نیز به آنان اهدا می‌کند. این قهوه‌خانه از پنج قاره دنیا مهمانانی دارد و به یکی از مقاصدی تبدیل شده که برخی تورهای گردشگری مسافران را به آن جا می‌برند. البته حتی اگر حضور گردشگران خارجی هم نبود، ازدحامی که معمولا جلوی قهوه‌خانه حاج علی درویش دیده می‌شد، وجود داشت، زیرا این قهوه‌خانه با طعم دلنشین چای، قهوه و دم‌نوش‌هایش بسیار مورد توجه واقع شده است.

تاریخچه قهوه‌خانه حاج علی درویش
موسس قهوه‌خانه حاج علی درویش فردی به نام «حاج محمدحسن شمشیری» بود. بعدها «علی مبهوتیان» که از ابتدا به عنوان شاگرد در قهوه‌خانه مشغول به کار بود، آن را خرید و از سال 1961 میلادی (1340 خورشیدی) نام «حاج علی درویش» را بر آن نهاد. قهوه‌خانه در آن زمان بزرگ‌تر بود، ولی حاج علی بخش‌هایی از قهوه‌خانه را به مرور فروخت و در نهایت تنها دو متر مربع از آن باقی ماند. با وجود کوچک‌شدن قهوه‌خانه، نه تنها فعالیت آن کمتر نشد، بلکه شهرت آن به شکلی روزافزون بیشتر شد و رونق بیشتری به خود دید.

ثبت ملی قهوه‌خانه حاج علی درویش
سنت قهوه‌خانه‌داری در قهوه‌خانه حاج علی درویش در سال 2016 میلادی (1395 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده است.