مناره آجری خرم‌آباد؛ پله پله تا آسمان!

چه روزها و شب‌ها که یکی پس از دیگری از پی هم گذشته‌اند و خورشید از ستیغ کوه‌ها برآمده و بر بلندای آسمان نشسته و دوباره در ورای دوردست‌ها آرمیده است... و در تمام این آمد و شدها و برآمدن‌ها و فرو رفتن‌ها، «مناره آجری خرم‌آباد» بر جا ایستاده و ورود کاروان‌ها و مسافران را به انتظار نشسته است؛ بنایی رفیع که هنوز سربلند و استوار است و چشم‌ها را به خود خیره می‌کند...

مناره آجری خرم‌آباد در کجا قرار دارد؟

مناره آجری یکی از آثار تاریخی خرم‌آباد است؛ شهری که آن را بازمانده «خایدالو»، یکی از شهرهای مهم تمدن عیلام (پایان هزاره سوم پیش از میلاد) می‌دانند. مورخان حمله آشور بانی‌پال، پادشاه آشور در 646 پیش از میلاد را عامل نابودی خایدالو می‌دانند.بعدها به دستور شاپور اول، پادشاه ساسانیان (سلطنت از 240 تا 270 میلادی)، بر خرابه‌های خایدالو شهری ساخته شد که «شاپورخواست» نام گرفت، یعنی جایی که اراده و میل شاپور به آن حیات بخشیده است. شاپورخواست در حکومت ساسانیان به شهری مهم تبدیل شد، ولی قرن‌ها بعد، حمله مغول (1219 میلادی) آن را به ویرانه تبدیل کرد. تا قرن هفتم هجری قمری (سیزدهم میلادی) در کتاب‌های تاریخی نام «شاپورخواست» برای اشاره به این شهر ذکر می‌شد، ولی از این تاریخ به بعد، رفته‌رفته نام «خرم‌آباد» مورد استفاده قرار گرفت. مورخان احتمال می‌دهند شاپورخواست تا آن زمان ساکنانی داشت ولی از آن به بعد، به طور کامل ویران شد و مردم از آن جا به قسمت‌های غربی «قلعه فلک‌الافلاک» کوچ کردند تا با سهولت بیشتری به منابع آب دسترسی داشته باشند... خرم‌آباد امروزه با حدود 400 هزار نفر جمعیت، شهر مهمی در غرب ایران به شمار می‌آید.

معماری و کاربرد مناره آجری خرم‌آباد

مناره آجری خرم‌آباد را به قدری بلند ساخته‌اند که از درختان اطراف بالاتر باشد و در میان ناهمواری‌های منطقه راحت‌تر دیده شود. هدف از ساخت یک مناره یکه با این بلندا، نخست راهنمایی مسافران و دوم، دیده‌بانی در برابر یورش مهاجمان بوده است. ساخت چنین بناهایی در شهرهای مهم ایران معمول بود و از عهد باستان سابقه داشت. بر بالای این مناره‌ها، محلی برای افروختن آتش تعبیه می‌کردند تا در تاریکی شب، راهنمای کسانی باشد که در مسیر شهر، راه می‌پیمایند. برخی با توجه به بقایای به جامانده از دیوارهایی در اطراف بنا، عنوان کرده‌اند که این مناره بازمانده مسجدی است که روزگاری در این محل برپا بوده است. با این حال این احتمال بعید است، زیرا مناره نه تنها یکه است، بلکه هیچ تزئینی بر پیکر آن دیده نمی‌شود، در حالی که مناره‌های مساجد را معمولا با تزئیناتی مفصل می‌ساختند. البته به نظر می‌رسد بنا در ابتدا تزئیناتی داشته که در مرمت‌های متعددی که در طول چند قرن انجام شده، اثر آن از بین رفته است. ابعاد مناره نیز این احتمال را که این سازه جزئی از یک ساختمان بزرگ‌تر باشد، رد می‌کند، هر چند احتمالا از آن، همچون مناره‌های مساجد برای اذان گفتن و جار زدن اخبار مهم نیز استفاده می‌کردند.

مناره آجری خرم‌آباد

مناره سازه‌ای استوانه‌ای‌شکل است که آن را بر یک سکوی سنگی بنا کرده‌اند. مناره آجری در جنوب شهر خرم‌آباد قرار دارد و قلعه فلک‌الافلاک در دو کیلومتری شمال آن واقع است. پیشینه بنا را به دوره «دیلمیان» (قرن دهم و یازدهم میلادی) باز می‌گردانند. امروزه مناره در بوستانی قرار دارد که ساخت آن در دوره پهلوی دوم (نیمه دوم قرن بیستم) انجام شده است.

به عقیده کارشناسان ارتفاع برج از سطح زمین در ابتدا حدود 35 متر بوده، ولی به تدریج بر اثر فرسایش و عوامل طبیعی، بخش‌هایی از آن فروریخته و امروز ارتفاع مناره به حدود 30 متر رسیده است. تمام فضای داخلی مناره را راه‌پله‌ای گرد در بر گرفته که ورودی موجود در غرب ساختمان را به بالای آن متصل می‌کند. شمار این پله‌ها به 97 می‌رسد و در مسیر آن‌ها، دریچه‌هایی برای تامین نور داخلی تعبیه شده است. قطر بنا در پایین‌ترین قسمت آن حدود 5.4 متر است.

فضای داخلی مناره آجری خرم‌آباد

ثبت ملی مناره آجری خرم‌آباد

این بنا در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.